
Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelhune 7 Mee Averil 2025
Ta ny reddyn jerrinagh goll er jannoo dy ve aarloo son caghlaa da'n aght ta'n coarys son cur organeyn sleih myr toyrtys gobbraghey. Ta'n Slattys Stoo Kirpey as Toyrtys Organeyn Sleih 2021 – as sleih cheet er myr Leigh Daniel – er jeet gys y cheim son co-choyrle theayagh dy jeeraghey er codeyn dy chliaghtey as er fo-clattys dy chooney lesh goll harrish gys cummey ayn t'eh er sleih reih dy hannaghtyn mooie jeh'n choarys, shaghey reih dy lhiggey da ymmyd ve jeant jeh ny organeyn oc lurg daue geddyn baase.
Ta Shirveishagh Oik Coonceil ny Shirveishee, as Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hwoaie, David Ashford, cur trimmid er y scansh jeh sur-smooinaghtyn dy kiarailagh er ny creatleeyn cooilleentagh as ethicoil cheu-chooylloo jeh'n choarys, as t'eh gra dy vel feme er scrutaghey dy kiart ny codeyn dy chliaghtey cochianglt roosyn.
Va Kied Reeoil currit da'n Slattys Jerrey Souree 2021, agh neayr's shen ta lhiassaghey elley er ve jeant trooid fo-clattys. Ta sleih jerkal rish ny codeyn 'sy chummey jerrinagh oc as saaseyn coonee elley cheet roish Tinvaal Jerrey Souree mleeaney, lesh yn chied tuarastyl bleinoil dy ve currit 12 vee lurg shen.
Ta Stiureyder Slaynt y Theay, yn Fer-lhee Matt Tyrer, gra dy jean Slattys Stoo Kirpey as Toyrtys Organeyn Sleih coarys jeh coardailys lesh reih dy hannaghtyn mooie, as dy vel shen dy ghra dy bee sleih sur-smooinaghtyn dy vel fir er-lheh er choardail rish ve toyrtyssagh organeyn tra t'ad geddyn baase, my vees ad erskyn yn eash jeh 18 bleeaney, mannagh vel ad er reih dy hannaghtyn mooie, ny dy vel ad paart jeh possan vees faagit mooie.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra nagh jinnagh ad dy kinjagh goaill organeyn my vees peiagh ennagh er n'gheddyn baase, as son toyrtys organeyn dy ve jeant, dy vel feme er y vaase goll er feeraghey myr rere fer ass yn daa chriterion shoh: my vees peiagh ennagh er n'gheddyn baase veih'n chree echey scuirr veih bwoalley; ny veih ny inchyn scuirr veih obbraghey. T'eh gra, myr shoh, dy vel shen peiagh ennagh t'er n'gheddyn baase veih ny yinnagh ad cur coontey jeh myr criterion bentyn da kiarkley ny folley - shen y cree scuirr veih bwoalley – ny veih criterion neuro-oaylleeagh – shen tra ta ny inchyn scuirr veih obbraghey. T'eh gra dy vel prowalyssyn oddys sleih jannoo dy gheddyn magh nagh vel inchyn peiagh ennagh gobbraghey ny sodjey, as my vees shen er ny eeraghey, eisht foddee toyrtys organe goll er.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy vel y co-choyrle shoh jeeaghyn er hoght code dy chliaghtey as queig meer dy fo-clattys, as dy vel shoh jeeaghyn er: coardail; yn aght ta organeyn goll er stoyral; yn aght ta fys currit da lughtyn-thie; as eisht ny vees taghyrt bentyn da scrutaght post mortem. T'eh gra, cre erbee vees yn aght, dy vel feme er coardail, myr shoh dy bee shen edyr trooid sleih reih dy hannaghtyn mooie jeh'n choarys, ny coardail y lught-thie lesh y wirran lhee, jannoo shickyr dy vel toyrtys chammah's ry yannoo as cooie, myr shoh mannagh reaghyssyn recortit lurg da'n leigh caghlaa, bee coyrle ry gheddyn veih lughtyn-thie sleih.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra, cheusthie jeh ny codeyn dy chliaghtey, dy vel co-pharteays lesh reayn dy leih ta goaill ayrn dy yannoo shickyr dy vel shoh goll er oaseirey dy cooie as dy vel eh freayll rish ve goll er cummal seose as goll er pohlldal. T'eh gra dy vel reayn dy chaghlaaghyn reih, vees ny lhie er y phaart jeh'n slattys vees goll er jeeaghyn er, agh dy bee co-pharteays oc bentyn da scrutaghey, dy bee co-pharteays ec Slaynt y Theay bentyn da oaseirey, as dy bee co-pharteays neesht bentyn da ethicyn ronsee veih Bing Ethicyn Ronsee Ellan Vannin.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy nee billey feer vooar eh dy chur bree da, as myr shoh dy vel kuse dy chodeyn dy chliaghtey ayn, as kuse dy veeryn dy fo-clattys, as er ooilley jeu shoh oddys sleih cur stiagh nyn marel bentyn daue. T'eh gra dy vel shoh cheet er ardyn veih post mortem gys ronsaght lhee, toyrtys organeyn sleih, as dy vel mooarane jeh ny codeyn dy chliaghtey goll er cummey trooid barelyn veih olteynyn fwirran y strane toshee, myr shoh dy vel shoh caa da'n theay dy chur roish ny barelyn oc bentyn da ooilley ny ardyn vees goit stiagh 'sy cho-choyrle shoh.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra, myr nee sleih toiggal, dy nee lhean ta'n co-choyrle shoh, as dy vel eh eer goaill stiagh reddyn gollrish cuin lhisagh bree ve currit da shoh, as rish choud lhisagh y ve ayn veih kione ve currit er yn cho-choyrle shoh gys cur bree da'n villey.
Ta'n co-choyrle goaill stiagh neesht reirey as geddyn rey rish stoo kirpey sleih, as ta'n Fer-lhee Tyrer gra, ayns ny laghyn roish nish, jeeaghyn er codeyn dy chliaghtey 'sy Reeriaght Unnaneysit, dy vel doilleeidyn bentyn da stoo kirpey goll er freayll ec thieyn lheihys as ec kiareyderyn kiarail cooie elley, agh nagh row shen jeant lesh fys ec lughtyn-thie as sleih va graihagh orroosyn v'er n'gheddyn baase, myr shoh dy vel shoh feer scanshoil dy vel red ennagh ain ayn ta jannoo shickyr dy vel coardail cooie ayn, as dy vel sleih toiggal ny t'er haghyrt rish organeyn ny stooghyn kirpey t'er ve goit vouseyn orroo t'ad graihagh, dy yannoo shickyr dy vel ad goll er reirey dy cooie as lesh arrym.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy jean dagh code dy chliaghtey cheet er fer jeh ny ardyn shen, as ta cagh ry gheddyn dy yeeaghyn er ny dy yee-laadey er essyl co-choyrle y reiltys, as dy vel shoh fer jeh ny ardyn as t'ad geearree sleih dy yeeaghyn er, dy hoiggal as dy chur stiagh y barel oc bentyn da.
Bee hoght taishbynyssyn theayagh neesht er y chooish, as ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy bee fer jeu mychione yn leigh, y cho-choyrle, as dy bee caa son seshoon feysht as freggyrt, as dy jean eh cur caa da sleih dy ynsaghey tooilley mychione y treealtys, dy chur feyshtyn, as dy rheynn ny barelyn oc er sleih. T'eh gra dy vel kuse jeusyn shen taghyrt mygeayrt yn Ellan, as dy vod sleih edyr recortey ad hene via Eventbrite my vees sym oc er ve kionfenish, ny cheet gys shen er y laa.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy jean y co-choyrle theayagh dooney Jelune yn 28 Mee Averil mleeaney; dy vod ad geddyn entreilys da trooid consult.gov.im; as dy vel formattyn elley ry gheddyn mannagh vel shen cooie, myr shoh dy chur eam er Slaynt y Theay my vees sleih ayns feme jeh tooilley cooney ny formattyn elley, ny feyshtyn.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy bee'n dean dy chur-lesh y fo-clattys as ny codeyn dy chliaghtey gys Tinvaal Jerrey Souree; veih shen dy jean ad freayll rish tayrn geill y theay da, as yn lhiurid jeh shen ny lhie er ny barelyn vees cheet veih'n cho-choyrle shoh; dy jean ad shickyr dy chlou coontey giare as jannoo gys y date ny codeyn ny'n slattys, ny lhie er ny barelyn cheet veih t'ad dy gheddyn; as eisht veih'n vlein shoh cheet dy jean Slaynt y Theay goaill toshiaght er cur kied as traenal, lesh slane bree jerkit liorish Jerrey Souree 2026, goaill stiagh yn chied tuarastyl bleinoil oc.
Ta sleih gra Leigh Daniel rish shoh ayns cooinaghtyn jeh Daniel Boyde, haink dy ve toyrtyssagh organeyn lurg da geddyn baase ayns drogh-haghyrt er y raad. Va'n cree, yn aane, y pancreas as ny aaraghyn echey currit da kiare fer er-lheh, as three jeu foast bio jiu.
Ta'n voir echey, Diane Taylor, er chummal troddan gys scuirr son tooilley tastey as toiggalys jeh toyrtys organeyn 'syn Ellan. Tra vees bree currit da'n leigh, bee caa da fir er-lheh nagh vel geearree ymmyd dy ve jeant jeh ny organeyn oc lurg daue geddyn baase dy recortey y chiarail shen oc ayns Recortys Toyrtyssagh Organeyn y Hirveish Claynt Ashoonagh.
---oooOooo---
Ta Sheshaght Lhee Ellan Vannin gra dy vel eh noi treealtyssyn dy chur er bun tailley er-lheh son yn Shirveish Claynt Ashoonagh. Ta co-choyrle goll er cummal liorish yn Tashtey ec y traa t'ayn mychione yn eie shoh, as dy beagh coardail currit da, cha jinnagh bree ve currit da derrey y vlein argidoil 2027-28 ec yn traa s'moghey.
Ta'n Sheshaght gra, ga dy vel doilleeid ec yn Ellan bentyn da cur argid son kiarail slaynt, dy vel aghtyn feayslee ry gheddyn gyn tailley, myr t'ee gra, veagh errey neu-chorrym er sleih ayns gaue as foddee dy jinnagh eh jannoo ny s'lhea neu-chormid t'ayn hannah.
Shaghey tailley, ta'n Sheshaght er hoilshaghey magh plannyn t'ee cheet er myr 'Aa-chouyral, Aa-chummey as Aa-hroggal Strughtoor' dy ghoaill ayns laue cooishyn bentyn da'n choarys gyn keesh elley. T'ad shoh goaill stiagh cur strughtoor noa er Kiarail Vannin dy yannoo resoonagh eaghtyryn dy reirey as lhiassaghey coarys dy chiarail slaynt preevaadjagh.
Ta'n Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra dy vel eh booisal da Sheshaght Lhee Ellan Vannin son cur stiagh 'sy cho-choyrle theayagh, agh t'eh smooinaghtyn foddee nagh vel ad toiggal y chooish dy kiart.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel ad jeeaghyn dy vel olteynyn y Heshaght smooinaghtyn nagh vel feme ec yn Shirveish Slaynt er couyryn argidoil elley, nagh vel eh feme tooilley saaseyn son argid dy heet stiagh ayn, as ny t'ad jeeaghyn er, dy vel shen aa-chummey. Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel fys ain dy vel yn Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Claire Christian, er n'ghra hannah, ny ta shin feme, shen dy aa-chummey strughtoor as aght obbree y Hirveish Claynt Ashoonagh, as dy bee resooney magh er shen ayns Tinvaal y vee shoh.
---oooOooo---
Haink bishaghey jeh 2.2% Jelhune yn 7 Mee Averil ayns cooney cadjin argidoil son paitchyn, choud's ta caghlaa er ve jeant neesht da dagh cagliagh sinshley son ve reihalagh, edyr da'n clane towse, ny da paart jeh. Ta ny caglieeyn sinshley shen er n'gholl seose son y chied cheayrt ayns jeih bleeaney, as shen liorish £10,000 son dagh keim.
Sleih as ta cheet stiagh y lught-thie oc eddyr £50,000 as £60,000 'sy vlein reihalgh son y clane towse, vees £28.65, as shen £7.61 'sy chiaghtin per paitchey ny smoo na va ry gheddyn oc roish nish.
Lughtyn-thie as ta cheet stiagh oc veih erskyn £60,000 agh ny sloo na £70,000, nee ad geddyn £21.49 per paitchey 'sy chiaghtin, as shen £7.46 elley per paitchey, cosoylley rish ny ve ry gheddyn oc roish nish.
My vees cheet stiagh ec lught-thie erskyn £70,000 gys £80,000, nee ad geddyn £14.33 'sy chiaghtin son dagh paitchey, vees £7.32 ny smoo na v'eh roish nish.
As tra ta lughtyn-thie as cheet stiagh oc erskyn £80,000 gys £90,000, bee caa daue cur stiagh dy gheddyn £7.16 per paitchey 'sy chiaghtin, as cha row veg ry gheddyn ec lughtyn-thie as lheid y heet stiagh oc 'sy vlein roish nish.
Ta bunnys 5,800 dy lughtyn-thie geddyn y cooney cadjin argidoil son paitchyn, as ta mysh daa hreen jeusyn as ta cheet stiagh bleinoil y lught-thie oc ny sloo na £50,000. Ta'n Fer-lhee Allinson gra nagh jig yn argid elley ass tashtaghyn freillt, as dy bee ad cooney noi bolgey argidoil as yn costys bea, vees bishaghey.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy jean shoh cooney lesh ymmodee sleih, as er-lesh yn Tashtey dy jean y bishaghey 'sy 2.2% jannoo seose £297,000 elley, as dy vel y bishaghey 'sy chagliagh sinshley jannoo seose £1.2 millioon, as myr shoh dy vel eh dy feer cur eab er cur tooilley argid ayns poggaidyn jeh lughtyn-thie ta gobbraghey.
---oooOooo---
Moghrey Jelhune yn 7 Mee Averil va seshoon keayrtagh goll er cummal son sleih as anlheiltys ynsee oc, dy yannoo aarloo son Shiaghtin Anlheiltys Ynsee vees ry heet Mean Souree. Va cuirrey er sleih erbee as anlheiltys ynsee jeh sorch erbee dy gholl gys yn seshoon, row entreilys oc da shirveish erbee ec y traa t'ayn ny dyn.
Ta'n Voandyr Kianglee son Anlheiltys Ynsee, Kennedy Thompson, gra dy vel bun jeh anlheiltys ynsee dy vel eh cur er peiagh ennagh goaill traa s'lhiurey dy hoiggal reddyn as ynsaghey reddyn, as ny keayrtyn t'ad feme cooney lesh kiartagyn thie laaoil as reirey argid, as ny keayrtyn dy vel anlheiltys ynsee ayn as tad gra rish dy vel femeyn cramp oc, as dy vel feme oc er cooney ayns reirey dy chooilley ayrn jeh'n vea oc.
Ta'n Therapagh as Oayllys er-lheh eck son Loayrtys as Glare, Ealish MacDonald, gra er-lhee dy vel sleih ny keayrtyn smooinaghtyn dy vel eh yn raa, Anlheiltys Ynsee, as Doilleeid Ynsee ry vaylartey, agh nagh vel ad. T'ee gra dy vel Anlheiltys Ynsee jannoo seose diagnosis er-lheh aynsyn hene, as foddee diagnosis jeant dy vel sleih as Anlheiltys Ynsee oc, agh foddee dy vod Doilleeidyn, myr sampleyr, dyspraxia, dyslexia, as neesht sleih vees neuro-chaghlaagh, ny foddee eh ve sleih ta autistagh ny ta Doghan Sheer-Yannoo ass Gennid dy Gheill jannoo orroo.
Ta Bnr MacDonald gra, ayndauesyn hene, nagh vel ad shoh jannoo seose Anlheiltys Ynsee, agh foddee dy vod ad cheet ry cheilley as foddee ny neesht ve ec peiagh erbee; myr shoh dy vod Anlheiltys Ynsee ve ec peiagh ennagh as ve autistagh, ny foddee dy vod Anlheitlys Ynsee ve ec peiagh ennagh as dy vel ad dyspraxagh. T'ee gra dy nee neu-hoiggalys cadjin eh neesht.
Ta Bnr MacDonald gra, liorish reaghey Shiaghtin Anlheiltys Ynsee, nagh vel ad ynrican jannoo eh lioroosyn hene, agh dy vel ad dy breeoil cochiangley sleih as ta keeayl chionnit oc veih'n vea oc, er yn oyr dy nee adsyn ta nyn vir oayllee, myr shoh dy vel feme oc er mooadaghey ny coraaghyn oc as geaishtagh dy feer rish ny t'ad dy yeearree.
---oooOooo---
Ta Shirveish Carbyd Lheihys Aer y Twoaie Vooar gra dy vel eh cur barrant ayn dy bee'n shirveish eck er ny cummal seose 'syn Ellan choud's ta shin goll er nyn doshiaght. Va ourys mychione y chooish tra va doilleeid ec Kiarail Vannin barganeaghey er yn oyr nagh row argid ry gheddyn. Agh myr cheayll shin ayns Traa dy Liooar roish nish, ta conaant rish yn 12 vee shoh cheet er ve reaghit, lesh Kiarail Vannin geeck per mishoon.
Ta Ard Sheckter Interim y Hirveish, Joe Garcia, gra dy vel yn shirveish costal mysh nuy millioon punt dy lieh dagh blein, myr shoh dy vel eh orroo chymsaghey argid vees yn un red as £26,000 dagh laa, dy ve freggyrtagh da'n nuy millioon punt dy lieh shen. T'eh gra dy vel ad towse y speeideilys oc ayns mayrnee neu-yerkit, myr shoh dy vel queig fer ayns dagh cheead freggyrt t'ad dy yannoo, myr dy beagh eh, cheet dy ve nyn mayrnee neu-yerkit – nagh jinnagh ad er hannaghtyn bio lesh gortyn ny'n taghyrt v'ad cochianglt rish, lesh freggyrt cadjin dy chiarail slaynt ny lomarcan.
Ta Mnr Garcia gra, ayns Ellan Vannin, dy dug ad freggyrt nurree da mysh 22 ny 23 taghyrt; dy vel shen earroo mooar dy liooar, agh eisht dy vel yn Ellan goll trooid paart mooar dy liooar jeh'n vlein tra t'eh cleayney palchey dy leih stiagh as dy ghoaill soylley jeh'n voggyl dy raaidyn, as dy neu-aighoil eh dy vel mooarane jeusyn cheet dy ve guintee as taghyrtyn daue t'ad cur freggyrt.
Ta Mnr Garcia gra dy vel taitnys oc dy row ad abyl dy yannoo coardail noa rish Kiarail Vannin dy chummal seose ee, as ayns jannoo shen dy vel ad jannoo aarloo ny shirveishyn oc dy chooney son ny ratchyn TT as Grand Prix Vannin, as ayns jannoo shen dy vel towse mooar dy phlannal as feme er goll er jannoo, er yn oyr nagh vel eh ny etlanyn ocsyn hene nyn lomarcan bee 'syn aer. T'eh gra dy bee earroo dy chaghlaaghyn etlan ayn; dy bee shamraigyn chellveeish, dy bee droneyn ayn.
Ta Mnr Garcia gra dy vel dy chooilley horch dy veeryn dy yss lane-scanshoil: menkidyn radio as feme er reaghey as feeraghey ad, dy vod ooilley ny couyryn aer shen gobbraghey ayns reamys feer chionn. T'eh gra dy vel towse mooar dy phlannal, as dy vel ad gobbraghey feer chreoi, dy vel ad er nobbraghey dy creoi as dy mie lesh shirveish carbyd lheihys Ellan Vannin ayns cooney ad shen as jannoo aarloo son y taghyrt shen as cooney lesh traenal, as dy jean ad shen reesht mleeaney.
Ta Mnr Garcia gra dy vel eh credjal dy shickyr nagh jig shoh dy ve freggyrt agh rish 12 vee. Er-lesh dy vel ad er nakin caaghyn son co-obbraghey eddyr Kiarail Vannin as shirveish carbyd lheihys Ellan Vannin as Shirveish Carbyd Lheihys Aer y Twoaie Vooar, as lesh y bishaghey 'syn aght ta'n Shirveish Aer kionfenish as ayns reddyn jeant dy hymsaghey argid ayns Ellan Vannin, er-lesh dy jean mayd roshtyn aght feayslee feer jarrooagh liorish jerrey ny bleeaney nee fakin y shirveish tannaghtyn ayn ad infinitum.
---oooOooo---
Va bree currit da kuse dy chaghlaaghyn bentyn da cairyn faillee Jemayrt yn 1 Mee Averil. Ta cair ec sleih dy gheddyn fograghyn scruit sheese veih'n chied laa t'ad goaill toshiaght er startey erbee. Bee cair son sheshaghyn dy gheddyn traa seyr dy gholl gys quaaltyssyn roie-ruggyr. As bee cair ec sleih goll trooid yn oardagh son doltaney dy gheddyn traa seyr son quaaltyssyn. Ta cairyn noa neesht son sleih goaill traa seyr dy chiarail son sleih ta nyn lhie orroo. Ta caghlaaghyn neesht da ny reillyn bentyn da sleih ta tayrn geill gys aggair cheusthie jeh'n voayl obbree oc.
Ta'n Shirveishagh Gastid Dellal, Tim Johnston, gra, er-lesh, ny v'ad cur enn er ec toshiaght y lught-reill shoh ayns Plan yn Ellan, dy row feme er reayn dy clattys dy yannoo noa-emshiragh, harrish y reiltys, as son shickyrys dy vel slattys faillee fer jeh ny ardyn shen, as dy nee baghtal eh, myr rheynn, dy vel shen ny t'ad dellal rish. T'eh gra dy vel vel ad cur enn er dy nee scanshoil eh dy vel yn slattys ain noa-emshiragh, rere yn date, dy vel eh caarjyssagh da'n lught-thie, dy vel eh jeant corrym neesht son failleyderyn. T'eh gra dy vel shin cohirrey rish lughtyn-reill elley, as dy vel ad cur enn er ny doolaneyn jeh jannoo shickyr dy vel shin cleaynagh da'n sleih aegey dy hannaghtyn ayns shoh 'syn Ellan dy obbraghey ayns shoh as dy vel lughtyn-thie oc, agh chammah's shen dy chleayney sleih dy heet dys shoh as dy obbraghey neesht. T''eh gra, myr shoh, dy nee feer scanshoil eh dy vel slattys feer noa-emshiragh rere yn date ain.
Ta Mnr Johnston gra dy vel enn oc, myr sampleyr, myr Ellan, dy vel ymmodee thieyn dellal sloo ayns shoh, thieyn dellal beggey gys mooadys meanagh, as ny vees jeant ain, shen nagh vel eh jannoo reddyn trome as doillee er-nyn-son, agh ec y traa cheddin lhisagh ad cur enn er dy vel ad geearree ny failleydee oc dy ve currit da as dy ghennaghtyn dy vel ad coontit feeu, as dy vel scanshoil neesht, dy yannoo shickyr dy vel ny cairyn oc, dy vel ny cairyn shen ayn as dy vel ad jeant corrym.
---oooOooo---
Ta eirinagh ayns Skyll' Andreays, Robert Morrey jeh Balleycorey, cur raaue foddee dy beagh builley jiooldagh er y cherroo eirinagh ayns ass keeshyn custym er-lheh ta Steatyn Unnaneysit America cur er cooid.
Ta imnea ec Mnr Morrey, foddee dy jean politickeyryn y Reeriaght Unnaneysit lhaggaghey reillyn bentyn da stoo cheet stiagh veih SUA ayns eab dy yannoo ny sloo y cheesh chustym jeh 10% t'er ve currit er cooid veih ny Hellanyn Goaldagh goll stiagh ayns SUA veih'n chiaghtin shoh chaie.Ta'n cheesh chustym shoh jannoo seose ayrn jeh keeshyn custym ren Eaghtyrane SUA, Donald Trump, fograghey magh y chiaghtin shoh chaie.
Ta Mnr Morrey credjal dy voddagh eirinee ve faagit ayns drogh stayd liorish freggyrt liorish reiltys y Reeriaght Unnaneysit. T'eh gra dy vel feme orrin myr ashoon dy ve abyl dy ghoaill kiarail jinyn hene, gyn ve nyn lhie er sleih elley, as er-lesh ny vees goll ayns SUA nish, dy vel ad goaill kiarail jeusyn hene, as mannagh vel shin kiarailagh dy bee mayd faagit ayns drogh stayd.
Ta Mnr Morrey gra dy vod mayd ooilley fakin ny vees er chee taghyrt, tra t'ad feme creck ny Bentley-yn as ny Rolls Royceyn, dy vod sleih fakin dy bee red currit myr oural, as dy bee shen yn eirinys, as dy jean sleih dy cummyssagh fakin feill vart as broddagyn aynjee cheet ayns ny Hellanyn Goaldagh veih SUA, as feill chirkey as chlorine aynjee as reddyn jeh'n lheid shen. T'eh gra dy vel shen yn doilleeid, dy vel politickeyryn y Reeriaght Unnaneysit ayn as yn chooid smoo jeu soit ayns ny baljyn, as dy ve oney, dy vel yn smooinaghtyn oc dy vel ad geearree ee er skellooyn yn ard vargey, as s'cummey lhieu cre veih t'eh cheet.
Ta Mnr Morrey gra dy vel y credjal dy shickyr dy lhisagh prios cairagh ve eeckit da eirinee son ny t'ad dy hroarey, as nagh lhisagh ad feme cooney argidoil, as dy vel argid dy liooar 'sy gheuley bee son yn eirinagh dy chosney ronney cairagh, as dy neu-aighoil nagh vel shen taghyrt. T'eh gra dy vel sleih clashtyn mychione priosyn er stooghyn, as nagh vel ad er n'gholl seose rish 10 ny 15 bleeaney 'sy theihll rieugh.
Ta Mnr Morrey gra dy row eh ny eirinagh cuirr arroo, as dy row ad geddyn mysh £100 ny £150 per tonne son arroo 15 bleeaney er dy henney, as ayns rieughid lhisagh sleih ve jeeaghyn er £300 ny £400 per tonne nish, agh nagh vel ad boayl erbee faggys da shen. T'eh gra dy nee oyr son goaill aggle eh, as myr shoh ta erreeish mooar echey er y nah sheeloghe dy eirinee ta jeean as feer vie ec ny t'ad dy yannoo, agh dy vel ad strepey dy mooar, as dy vel tarmaynys dowanagh ain, agh nagh vel sleih ayns rieughid geearree eeck son bee, as nagh vod adsyn myr jeadys goll er myr shen.
Keayrt dy row va reiltyssyn cur towse mooar dy liooar da eirinee son cuirr ny troaryn oc, agh haink jerrey er y choarys shen. Ec y traa shen, va'n smooinaghtyn, lesh sleih geearree eirinee dy chuirr bee er-nyn-son, dy beagh prios ard dy liooar ry gheddyn ec eirinee 'sy vargey nagh beagh feme oc er cooney argidoil femoil.
Ta eear Eaghtyrane Sheshaght Cheirdey Ashoonagh Vannin ny Heirinee, Brian Brumby, as gowaltys echey ayns Skyll' Chreest Lezayre, gra dy vel y doilleeid lesh Ellan Vannin, cosoylley rish y Reeriaght Unnaneysit, dy voddagh sleih jannoo argane dy vel ny gowaltyssyn ro veg, as magh ass shen ta aghtyn neu-fondagh cheet dy ve ayn, as eisht tra t'ad er n'gheddyn ny troaryn oc, dy vel 70% jeh ny vees er ny hroarey liorish eirinee Vannin currit magh ass yn Ellan, myr shoh dy vel eh geddyn costyssyn y Phaggad Bree dy chur ersooyl eh, as dy vel 95% vees eeit 'syn Ellan er ny ymmyrkey stiagh ayn liorish ny ard-vargaghyn mooarey.
Ta Mnr Brumby gra nagh vel agh ard feer veg ayn foddee eirinee Vannin gobbraghey as creck 'syn Ellan, er yn oyr dy chreck gys fer jeh ny ard-vargaghyn dy vel eh orroo dy bunnidagh cur ersooyl eh dy aa-ymmyrkey stiagh eh reesht trooid y choarys oc.
Ta Mnr Morrey gra dy row traa, blein ny ghaa er dy henney, tra va goo yn laa 'margaghyn er-lheh', as rere y smooinaghtyn echey, haink yn reiltys stiagh dy chur er y hoshiaght bunnys margaghyn beggey er-lheh cochianglt rish keirdyn tradishoonagh, as dy vel shen braew son colughtyn sloo, agh son eirinys jeh'n sorch cadjin, dy vel shen ny lhie er yn argid vees goll trooid, as dy vel ad troarey couyr, as nagh row shen eer goaill toshiaght, nagh dod eh gobbraghey.
Ta Mnr Morrey gra, chammah's shen, eisht dy row ny foutyn ny ny doilleeidyn lesh ny jantyssyn, son shickyrys lesh y thie jantys foalley as jerrey er y wyllin lurg da Thie Fuinnee Rhumsaa dooney, as nagh vel eh agh er jeet faasagh, my vees shen keeayllagh. T''eh gra nagh vel eh mie, as myr daink Mnr Brumby er, eer lesh ve nyn lhie dy bollagh er y vaatey shen, nagh vel ny vondeishyn ayn, dy vel eh cho neu-chramp as shen.
Ta Mnr Morrey gra dy vel reihyn elley ec yn eirinys 'sy Reeriaght Unnaneysit, dy vel ad jannoo red elley as magh ass shen dy vel tooilley reihyn oc foddee lesh yn turryssid as son shickyrys dy vel ad ocsyn lesh bree, as dy vel adsyn jeeaghyn dy ve cho cumrailit myr jeadys ec y traa t'ayn, as dy vel eh smooinaghtyn dy nee slane nearey t'ayn, dy nee ard-hreihys eh, cha nee nearey: dy nee ard-hreihys eh dy vel ashoon gollrooinyn hene, as dy vod mayd cur beeaghey shin hene, agh nagh vel ad agh seyraanee jeh'n nah rang.
Ta'n Rheynn Gastid Dellal er loayrt rish Sheshaght yn Lught-traghtee as rish possanyn dellal elley dy hoiggal y builley cummyssagh jeh ny keeshyn custym er thieyn dellal 'syn Ellan, as t'eh gra dy vel eh freayll rish ooley ny gaueyn.
Ta ny keeshyn custym shoh cheet ynrican er cooid, as cha nee er shirveishyn, as ta'n reiltys gra dy lhisagh shen freayll y builley gys earroo beg dy hieyn dellal ta jeeraghey er jannoo as cur cooid har vooir lesh custymeyryn ayns SUA. Agh t'eh gra dy vel y stayd foast ec keim moghey as dy vel feme er tooilley myn-phoyntyn roish my vees y builley cummyssagh er colughtyn er-lheh cheet dy ve baghtal. Ta'n reiltys greinnaghey colughtyn as imnea oc mychione ny keeshyn custym dy chur eam er y wirran cooie cheusthie jeh'n Rheynn Gastid Dellal.
As ta Stiureyder Reiree Keylann Ellan Vannin, Findlay Macleod, gra dy vel eh jerkal rish yn towse dy hroaryn currit gys SUA freayll rish bishaghey. Ta'n Keylann creck kuse dy cheeadyn dy honnyn dy chaashey ayns shen dagh blein. Choud's ta keesh chustym jeh 10% er ve currit er cooid ass ny Hellanyn Goaldagh, ta keesh chustym jeh 20% er ve currit er cooid ass cheeraghyn yn Unnanays Oarpagh, as ta Mnr Macleod gra foddee dy bee vondeish ry gheddyn ass shen.
Ta Mnr Macleod gra dy row mooarane jeh'n traght v'ec y Cheylann rish SUA son boayrd choontee y Deli, as dy ren adsyn ooilley dooney 'sy vlein va Covid ayn, myr shoh dy vel eh er n'ghoaill blein ny ghaa er-nyn-son dy aa-hroggal ayrn shen y ghellal, agh dy vel ad ayns shen nish as dy vel ad creck ny smoo ayns SUA na v'ad roish Covid, myr shoh dy vel ad dy mooar goll 'sy raad kiart bentyn da aase ayns margey SUA.#
Ta Mnr Macleod gra dy vel ad jannoo mooar jeh'n skeeal t'ec y Cheylann bentyn da bainney lurg fassaghey er faiyr, y nhee dy nee sheshaght cho-obbragh ny heirinee, y nhee dy nee Biosphere ta Ellan Vannin, as dy nee'n un clane ashoon eh vees Biosphere. T'eh gra dy vel ad troggal cochianglys neesht lesh livreyder noa soit ayns Jersey Noa, myr shoh dy vel shen goll feer vie.
Ta Mnr Macleod gra dy row keesh custym jeh 20% jannoo orroo roish nish ayns lught-reill Donald Trump shoh chaie, agh nagh row eh agh rish kuse dy veeaghyn, as dy ren y livreyder as y myn-chreckeyder goaill orroosyn ooilley jeh shen, as dy vel eh shickyr dy ren ad cur mooarane jeh shen er y chionneyder neesht, agh dy vel eh cooish bunnys gyn yss urree, bentyn da wheesh veagh eh er n'yannoo orroo.
Ta Mnr Macleod gra dy vel vondeish beg oc nish noi y chohirrey jeeragh oc. T'eh gra, my vees sleih jeeaghyn er y skelloo dy chaashey ayns shapp Publix, as dy vel 2,000 jeu ayns SUA, ny beggan ny sloo na 2,000 jeu, as my vees sleih jeeaghyn er shapp Publix dy vel y brand oc er y skelloo mastey towse mooar dy chaashey Yernagh as Goaldagh t'er ve currit stiagh ayn, as son y chooid smoo, Yernagh, dy ve oney.
Ta Mnr Macleod gra, my vees y caashey Yernagh shen lesh towse dy cheesh chustym currit er vees dooble y cheesh chustym ta currit er cooid y Cheylann, eisht dy jinnagh oo smooinaghtyn dy beagh eh ayns rieughid jeh vondeish da 'sy traa sodjey.
---oooOooo---
Cha jig caghlaaghyn erbee da'n aght ta bree currit da caglieeyn bieauid tra ta ardyn as ta cagliagh bieauid noa jeh 20 meeiley 'syn oor cheet du ve ayn. Va feysht currit er yn Shirveishagh Cooishyn Sthie, Jane Poole-Wilson, ayns yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie. T'ee gra dy vel yn aght ta bree currit da caglieeyn bieauid jannoo seose cooish dy ve reaghit ec yn ard veoir shee.
Ta Bnr Poole-Wilson gra dy vel ny meoiryn shee er veeraghey dy vel cur bree da dy chooilley chagliagh bieauid er raaidyn Ellan Vannin soit er ooley jeh baggyrt as gaue. T'ee gra dy vel ny meoiryn shee cur geill da ny eiyrtyssyn as yn trimmid jeh drogh-haghyrtyn er ayrnyn er-lheh jeh ny raaidyn, chammah's sleih ayns gaue ve kionfenish ayns ardyn er-lheh. T'ee gra dy vel ymmyd foast goll er jannoo jeh'n chummey shoh choud's ta reddyn goll er nyn doshiaght, goaill stiagh ayns raaidyn lesh caglieeyn bieauid noa ayn.
---oooOooo---
Nee Lught-reill Bun-shirveishyn Vannin goaill toshiaght er obbyr mooar rish shey meeaghyn dy yannoo ass y noa ammyr lhieeney harrish y dooar Cringle. Ta'n ammyr er ve ayn rish 80 blein as nish ta feme er cummal seose eh, lurg scrutaght slattyssagh. Hig toshiaght er yn obbyr yn 22 Mee Averil, as nee eh goll er derrey yn 1 Jerrey Fouyir.
---oooOooo---
Nee obbyr dy gheddyn rey rish towse dy laagh t'er cheet dy ve ny lhie ayns purt Ghoolish goll er derrey meeaghyn y tourey. Va feme er dredger ceau kuse dy laghyn 'sy phurt y vee shoh chaie lurg da Manninagh cheet dy ve goit choud's v'eh cheet stiagh 'sy vurt, as eisht va feme er caghlaa yn traa ren eh shiaulley er coontey tidaghyn ve feer injil.
Ta'n Shirveishagh Bun-troggalys, yn Dr Michelle Haywood, gra dy vel yn rheynn fo raad rish reagh son sorch elley dy ghredger dy ghoaill ayns laue y doilleeid. T'ee gra dy vel ad feme ayns rieughid sorch elley dy hiyn as cullee jeh sorch elley sheese ayns shen dy ve abyl dy chur-rish ny vees er jeet magh dy ve laagh vees moal dy liooar dy heet veih, myr shoh dy vel ad feme goaill ayns laue eh lesh paart dy chullee elley, as dy vel ad kiart 'syn oardagh jeh reaghey shen lesh shey colughtyn er-lheh oddys cur shirveish, myr shoh dy vel ad jus fuirraghtyn dy gheddyn fer jeusyn shen reaghit.
Nee'n Lught-reill cur stiagh ayn strughtoor cummit ass concrete aa-niartit cheusthie jeh boallaghyn as grunt yn ammyr t'ayn hannah, as coarys teaumee dy hymsaghey as dy gheddyn rey rish yn ushtey veih'n ard mygeayrt as fo'n strughtoor nos. Nee obbreeyn neesht glenney magh y meilley sheese veih'n ammyr lhieeney harrish.
Eisht as nish, foddee dy bee lhiettrimmys er sleih geddyn entreilys da paart jeh'n ynnyd, agh ta'n Lught-reill gra nagh bee shen rish traaghyn liauyrey. T'eh graa nesht dy bee conaanteyder reayrt y thalloo gobbraghey ayns shen veih'n 7 gys yn 21 Mee Averil dy chooilleeney obbyr bentyn da'n vanjagh as ymmodee keintyn dy vea feie ayn.
Ta'n Lught-reill feeraghey nagh bee builley erbee er cosney argid veih'n dooar myr eiyrtys yn obbyr, as dy bee'n ynnyd tannaghtyn foshlit da'n theay, agh dy vel ad briaght jeh'n theay dy ghoaill tastey dy vel obbyr goll er jannoo as dy oaseirey paitchyn as moddee choud's t'ad 'syn ard.
---oooOooo---
Ta'n colught Lhiassaghey Straid y Chiarn gra dy bee bree currit da plannyn son yn ard shen ayns Doolish, ga dy vel parteays 'sy chooish, Wyyttavin, er hayrn magh ass. Ta ny treealtyssyn goaill stiagh troggal lesh 14 laare, as vees goaill stiagh thie film, offishyn, shappyn as cummalyn rea. Ta'n colught treishteil dy bee caa dy ghoaill stiagh ynnyd son barrooseyn neesht.
Ta Lhiassaghey Straid y Chiarn gra, er coontey caghlaa preevaadjagh nagh row faaishnys er da stayd y cholught Wyyttavin, nagh vod eh goll er lesh yn shalee, as er coontey shen ren Wyyttavin tayrn back y yeearree phlannal echey. Agh t'a Lhiassaghey Straid y Chiarn feeraghey dy jean eh goll er lesh aa-lhiassaghey 'syn ard, as dy jean eh cur stiagh yeearree phlannal ec jerrey y vee shoh. T'eh gra dy vel eh cur arrym da preevaadjaghys Wyyttavin, as nagh jean eh gra veg mychione y stayd echey, as dy vel eh shirrey er sleih elley neesht dy chur shaghey sheiltynys.
Ta cooney argidoil ry gheddyn veih'n Reiltys dy aa-lhiassaghey ynnydyn magher dhone jeh wheesh as 25% jeh costyssyn vees reihalagh, as ta Lhiassaghey Straid y Chiarn feeraghey dy vel yn reiltys er ve cooneydagh 'syn oardagh plannal as lhiassaghey.
Cha nel Wyyttavin arryltagh dy ghra veg ec y traa t'ayn, agh ta'n Rheynn Gastid Dellal gra dy vel fys echey dy vel Wyyttavin er hayrn back y yeearree phlannal echey son yn ard, as dy row yeearree son cooney lesh yn obbyr 'syn ynnyd er ve currit stiagh fo Skeim Bun-troggalys yn Ellan, as choud's va coardail ayns principle er ve currit, dy row shen ny lhie er slane kied phlannal ve ry gheddyn.
Ta'n Rheynn gra, 'naght cheddin as lesh dy chooilley cheb dy chooney argidoil rere Skeim Bun-troggalys yn Ellan, nagh vel eeckys erbee jeant derrey vees kione currit er yn lhiassaghey as dy vel eh freggyrtagh da'n yeearree phlannal as da'n chied phlannal vees currit magh ass shen. T'eh gra dy vel y nah vout dy yeearreeyn son cooney rere Skeim Bun-troggalys yn Ellan tannaghtyn foshlit derrey yn 30 Mean Souree 2025, as my vee yeearree noa currit stiagh bentyn da'n ynnyd, dy bee sur-smooinaghtyn currit da shen rere y Skeim ren Tinvaal coardail rish as rere ny linnaghyn-stiuree clouit.
---oooOooo---
Ta'n colught Bree Ellan Vannin er chur leshtal dy row ny shlee na 500 custymeyr as va rour Keesh Tooilley Feeuid currit er ny coontyssyn oc. Va beggan ny smoo na 2% jeh ny custymeyryn echey as va'n rate cadjin dy Cheesh Tooilley Feeuid currit er ny coontyssyn oc, shaghey rate sinshley.
Ta Bree Ellan Vannin gra dy jean eh karraghey y marranys liorish cur daayl er y nah choontys oc, as dy jean eh cur eeckys dy hoilshaghey magh aigney mie jeh £10 gys dagh custymeyr as va marranys jeant 'sy choontys oc, as dy bee shen ry akin 'sy nah choontys oc.