On Air Manx Radio Breakfast Ben Hartley | 6:00am - 9:00am

Traa dy Liooar 27 Jerrey Geuree 2025

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 27 Jerrey Geuree 2025

Ayns Soie Tinvaal Jerrey Geuree Jemayrt shoh chaie, yn 21 Jerrey Geuree, ren yn Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Claire Christian, gra, yn 14 Jerrey Geuree 2025, ren yn Sheshaght Lhee Ghoaldagh fograghey magh dy beagh jantys jeadyssyagh jeant eck eddyr 7.00am Jecrean shoh chaie, yn 22 Jerrey Geuree, gys 7.00am Jeheiney, yn 24 Jerrey Geuree. T'ee gra dy vel Kiarail Vannin er vreayll rish coloayrtyssyn rish yn Cheshaght Lhee Ghoaldagh, as dy hanmagh riyr – shen dy ghra Jelune yn 20 Jerrey Geuree – dy ren Kiarail Vannin as yn Sheshaght Lhee Ghoaldagh cheet gys ynnyd coardit er ny ronnaghyn jeh cheb aa-reaghit, as dy beagh shen nish currit dy formoil da ny olteynyn. 

Ta Bnr Christian gra dy vel ee jeant booiagh ayns gra dy bee yn jantys jeadyssagh plannit son yn chiaghtin shoh – shen dy ghra yn shiaghtin shoh chaie – currit shaghey. T'ee gra dy vel Kiarail Vannin er varganey as er chebbal reygyrryn reih dy chur eab er goaill ayns laue barnaghyn ayns faill cosoyley rish ny cumraagyn oc 'sy Reeriaght Unnaneysit, as dy vel y coardail er ve soit er ny bun-eieyn shoh. T'ee gra dy jig myn-phoyntyn ny s'anmee, tra ta'n daa pharteays er chur kione er ny smooinaghtyn oc. 

Ta Bnr Christian gra dy by vie lhee cur moylley da eabyn Kiarail Vannin as da'n Sheshaght Lhee Ghoaldagh son freayll rish ny coloayrtyssyn oc ayns aght foshlit lesh cooney Shirveish Cochianglyssyn Jeadyssagh Vannin. T'ee gra dy row Kiarail Vannin er ve jannoo plannyn son boirey cummyssagh myr eiyrtys jeh'n jantys jeadyssagh treealit, myr shoh dy vel kuse dy hurransee as t'ad er n'gheddyn chaghteraght hannah mychione scryssey magh ny quaaltyssyn oc. T'ee gra, er yn oyr nagh vel y jantys jeadyssagh nish dy ve ayn, dy jinnagh Kiarail Vannin cur eab er loayrt rish surransee as va shoh jannoo orroo liorish jerrey yn laa v'ayn, shen dy ghra Jemayrt shoh chaie, yn 22 Jerrey Geuree, dy chur stiagh reesht quaaltyssyn raad va shen possible.

Ta'n Sheshaght Lhee Ghoaldagh coyrlaghey olteynyn dy hoiaghey jeh'n cheb s'noa shoh. Liorish, yinnagh fir lhee syrjey geddyn bishaghey 8% currit back dy ve veih'n 1 Mee Averil 2023, as bishaghey 8% elley 'sy vlein argidoil shoh, lesh 6% jeh currit back dy v veih'n 1 Mee Averil 2024, as y 2% er-mayrn veih'n 1 Mee Averil mleeaney. Bee faill vunnidagh son fir lhee chummalagh currit gys yn aill cheddin as ta ry gheddyn ec ny co-chumraagyn oc 'sy Reeriaght Unnaneysit. Bee teiy nish mastey olteynyn y Heshaght Lhee Ghoaldagh 'syn Ellan dy gheddyn magh vel ad soiaghey jeh'n cheb ny dyn.

Ta Caairlagh Sheshaght Lhee Vannin, yn Fer-lhee Prakash Thiagarajan, gra dy vel relief echey dy vel eh er jeet lhieu barganey y cheb er faill shoh vees foddey shaghey yn date cooie er-e-hon, gyn feme er stholkey. T'eh gra dy vel fir-lhee 'syn Ellan toilchin dy ve currit-rish lesh yn arrym cheddin as nyn gumraagyn 'sy Reeriaght Unnaneysit, as dy vel enn currit er yn ard schlei oc, as dy vel ad geddyn faill cairagh son yn obbyr jeant oc. 

Ta'n Fer-lhee Thiagarajan gra, my vees olteynyn soiaghey jeh'n cheb, dy bee caa da nyn olteynyn jannoo shen t'ad cooilleeney 'syn aght share, as shen cur kiarail jeh ard-vieys da nyn surransee. T'eh gra dy by vie lesh cur booise da Shirveish Cochianglyssyn Jeadyssagh Vannin, da'n Ard Shirveishaght as da'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay son cooney lesh cosney choud's shoh.
Tra cheayll sleih dy row shoh yn aght, as dy vel Kiarail Vannin er chebbal bishaghey smoo ayns faill ny fir-lhee, va imnea dy beagh shen dy ghra dy jinnagh Kiarail Vannin spaarail tooilley argid erskyn y chlaare argidoil eck reesht, ny dy beagh shirveishyn giarrit. Ta'n eear Hirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, ren irree ass, Lawrie Hooper, briaght, my vees eh cheet magh dy vel y reaghys noa shoh er faill cur costys elley er y tackeyder, bee'n argid elley shen ry gheddyn veih jannoo ny sloo shirveishyn cheusthie jeh Kiarail Vannin dy chur argid er-e-hon, ny bee eh ry gheddyn trooid yeearree son tooilley argid gys yn Tashtey?

Myr freggyrt, ta Bnr Christian gra, myr t'ee er n'ghra roïe, dy vel feme er cheet cheusthie jeh'n chlaare argidoil, as my vees costyssyn elley dy jean shen goll trooid ny oardaghyn cadjin son yeearree erbee da'n Tashtey, as choud's ta fys eck er, nagh vel shen yn aght. T'ee gra, ec y traa t'ayn nish, dy vel fys eck nagh vel tooilley giarraghyn ayn. agh dy vel shoh dean vees gleashaghey, as foddee dy jinnagh eh caghlaa daa vlein voish nish, queig blein voish nish, agh ec y traa t'ayn dy vod ee aa-hickyraghey olteynyn dy vel y cheb faillee shoh er ve cheusthie jeh'n chlaare argidoil son y vlein ry heet.

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Rob Callister, va'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay rish tammylt beg, roish my row eh currit ass liorish yn Ard Shirveishagh, Mnr Cannan, gra dy vel fys ain hannah dy vel yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay jannoo faaishnys dy bee rour ceaut echey liorish eddyr £10 as £15 millioon 'sy vlein argidoil t'ayn nish, myr shoh t'eh briaght jeh Bnr Christian vel shen dy ghra dy bee yn earroo shen as faaishnys er, dy mooar ny syrjey.

Ayns freggyrt, dooyrt Bnr Christian nagh beagh y towse dy mooar ny syrjey, choud's ta fys echey kiart nish. Agh ta Mnr Hooper gra nagh vel ny freggyrtyn ry hoiggal, as fys ain dy vel Kiarail Vannin er ve feer chleeir roish y theay nagh dod ad jannoo ny share y cheb er faill, as dy vel yn Shirveishagh gra nish dy vel ad er n'yannoo ny share y cheb er faill, vees naight yindyssagh t'ayn, agh dy vel feme er yn argid cheet veih boayl ennagh, as nagh vel yn Shirveishagh ayns rieughid er hoilshaghey magh cre veih ta'n argid cheet, er yn oyr nagh vel eh ynrican y chlaare argidoil son y nah vlein, dy vel eh y chlaare argidoil son y vlein shoh neesht, er yn oyr dy vel eh cheb er faill currit gys date t'er n'gholl, 

Ta Mnr Hooper gra, ayns aght ennagh, dy vel shin er scughey veih ynnyd ayn va shin £16 millioon ceaut rour, gys nish yn Shirveishagh gra nagh jean ee cheet back gys Tinvaal dy hirrey tooilley argid, er yn oyr dy vod eh ve currit-rish cheusthie jeh'n chlaare argidoil t'ayn nish. T'eh briaght, myr shoh, cre jeh ny fograghyn ta kiart, er yn oyr dy vel yn Shirveishagh loayrt noi eck hene dagh cheayrt t'ee fosley e beeal.

Ta Bnr Christian gra dy jig magh ny myn-phoyntyn mychione yn aght ta shoh er ve currit, as dy vod ee aa-hickyraghey olteynyn dy vel foddey ny smoo cheu-chooylloo jeh ny t'ee dy ghra bentyn da ny myn-phoyntyn er plannal obbyr, etc, cooneyderyn persoonagh, as dy vel eh feer scanshoil dy vel ny caghlaaghyn beggey shen goll er obbraghey lesh yn Cheshaght Lhee Ghoaldagh, dy vod fogrey cooidjagh cheet magh ass. T'ee gra dy vel ee treishteil dy vel olteynyn soiaghey jeh dy vel ee cur fys shoh gys yn date, as dy vel ee feer wooiagh dy row ablid eck jannoo shen jiu – Jemayrt shoh chaie. T'ee gra dy vel shaghney stholk er ve feer, eer scanshoil da'n Rheynn.

Ta Bnr Christian gra neesht, as dy vel eh treishteil dy jean olteynyn coardail ree, dy nee lane-femoil eh jannoo shickyr dy vel yn olteynyn ain ayns shoh ayns Ellan Vannin corrym roosyn 'sy Reeriaght Unnaneysit. Chammah's shen, t'ee gra, myr dooyrt ee roïe, dy vel feme er cheet cheusthie y chlaare argidoil; dy vel currym er yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay as er Kiarail Vannin son y chlaare argidoil shen, as dy bee ish gobbraghey dy chionn roosyn dy yannoo shickyr er shen.

Agh ayns coloayrtys rish Radio Vannin ny s'anmee, ta Bnr Christian gra dy vel aght elley er ve feddynit, agh reesht, as dy vel ee cur dwoaie da nagh vod ee gra shoh, agh dy vel feme er olteynyn y Heshaght Lhee Ghoaldagh aa-scrutaghey shoh roish shen, myr shoh dy vel ny barganeaghyn foast beggan fo raad, agh dy vel aghtyn elley er ve feddynit, as dy vel ee treishteil dy jean shen goll noi costyssyn ny giarraghyn erbee elley.

Ta Bnr Christian gra dy vel y reaghys t'er ve jeant, choud's ta fys eck, son 23-24, 24-25, as dy bee ad jeeaghyn er goll er y hoshiaght lurg shen.

Ta'n Sheshaght Lhee Ghoaldagh gra foddee dy vel eh ayns paart er yn oyr dy vel shirveishagh slaynt noa ayn dy row kiarail liorish fir-lhee dy stholkey castit yn chiaghtin shoh chaie, lurg da Kiarail Vannin chebbal bishaghey 8% 'syn aill oc. Ta'n Sheshaght coyrlaghey da ny olteynyn eck dy hoiaghey jeh'n cheb s'noa shoh, as t'eh jeeaghyn dy vel fir-lhee gennaghtyn jarrooagh mychione y dellal aa-reaghit.

Ta Caairlagh y Heshaght Lhee Ghoaldagh, yn Olloo Philip Banfield, gra dy vel eh scanshoil dy chooinaghtyn er dy vel shoh mychione cur er-ash y feeuid dy aill va caillt harrish earroo dy vleeantyn. T'eh gra dy vel fir-lhee 'syn Ellan er ve fakin bishaghey faill ta fo volgey argidoil, myr shoh dy vel feeuid yn aill oc cosoyley rish yn aght myr v'eh er n'gholl sheese, as dy vel shoh goaill toshiaght er cur er-ash yn aill shen. T'eh gra dy nee 'goaill toshiaght' yn chied ynnyd, cha nee'n ynnyd jerrinagh eh, as er-lesh dy vel shoh er hoilshaghey magh paart dy arryltys liorish y Reiltys dy chur enn er leagh ny schleiyn as ard-aghtalys ec fir-lhee 'syn Ellan.

Ta'n Olloo Banfield gra dy vel eh smooinaghtyn nagh vod sleih jerkal rish obbreeyn 'syn Ellan dy obbraghey ayns staydyn ayn ta bishaghyn faillee oc fo volgey argidoil. T'eh gra nagh row eh er ve speeideilagh ayns ny laghyn roish nish, as nagh bee eh speeideilagh 'sy traa ry heet. 

Bentyn da Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay noa cheet stiagh 'sy chooish, ta'n Olloo Banfield gra dy vel eh smooinaghtyn dy vel shen dy jarroo er chooney, as dy vel ad er nakin ymmyrkey jarrooagh da leagh ny fir-lhee liorish yn Shirveishagh Slaynt, Claire Christian, as dy vel eh er jeet ny quail roïe tra v'ee ny cooyl-vinkeyder, tra v'ad loayrt mychione geaishtagh rish imneaghyn ec fir-lhee 'syn Ellan, myr shoh dy row barel feer jarrooagh echey j'ee, as dy vel yn Ard Shirveishagh er n'ghoaill ayrn neesht ayns barganey. 

Ta'n Olloo Banfield gra dy nee scanshoil eh, dy vel shoh ny reaghys politickagh bentyn da ny son dy chur argid ny gyn dy chur argid cheusthie jeh slaynt as kiarail y theay.

---oooOooo---

Ta Kiarail Vannin jerkal rish fosley seyraad ynnyd caghlaaee ayns Thie Lheiys Noble Mee Averil. Ta seyraad ynnyd caghlaaee ny phremmee smoo lesh entreilys lhean as lesh cullee ayn jeh'n lheid as troggeyderyn, binkyn caghlaaee mooar dy liooar son sleih aasit as reamys son kiaraileyderyn.

Ec y traa t'ayn cha nel agh daa seyraad ynnyd caghlaaee 'syn Ellan: yn derrey yeh ayns Thie Tashtee Vannin as yn jeh elley ayns Banglane Tesco ayns Raad Victoria ayns Doolish. Ta Kiarail Vannin gra dy vel obbyr goll y raad kiart as dy vel eh treishteil dy bee'n seyraad noa jeant as goll Mee Averil.

---oooOooo---
  

Va kied currit da Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Joney Faragher, dy chur feysht myr chooish phreayssagh mychione giarraghyn ayns shirveishyn slaynt er yn Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Claire Christian (Doolish Yiass) ayns Soie yn Chiare as Feed laa ny vairagh, Jemayrt yn 28 Jerrey Geuree.
 
By vie lesh Bnr Faragher feddyn magh vel eh fo'n Rheynn jannoo ny sloo yn earroo dy obbraidyn myr reih dy ve jeant ec Kiarail Vannin, ny vel giarragyn goll er treealey ny plannal ayns shirveishyn elley. 

---oooOooo---

Ta slaynt veealagh voght foast jannoo seose imnea mooar bentyn da slaynt y theay, lesh data noa veih creear bentyn da paitchyn queig bleeaney dy eash soilshaghey magh dy vel ny smoo na'n cherroo ayrn jeusyn as va scrutaght jeant jeu as ta loauid feeackle oc, ny feeackleyn caillt ny lesh lhieenaghyn.

She creear epidemi-oaylleeagh va jeant, as ta'n epidemi-oaylleeaght y banglane dy lheiys vees jeeaghyn er yn earroo dy cheayrtyn ta doghanyn as reddyn elley ta jannoo er slaynt ayn, er yn aght t'ad skeaylt-magh as er aghtyn cummyssagh dy reayll fo smaght ad. Agh ta'n chreear shoh soilshaghey magh dy vel y corrillagh 'syn Ellan bentyn da loauid feeackle ny syrjey na'n earroo 'sy vean 'sy Reeriaght Unnaneysit. 

Va'n Tuarastyl er Slaynt Veealagh ny Clienney er y gherrid, as t'eh cur trimmid neesht er neu-chormid ayns oashyn bentyn da skeabey feeackleyn as er doilleeid geddyn entreilys gys feeackleyryn.

Ta Slaynt Theay Ellan Vannin gra dy lhisagh caa ve ec cagh paitchey dy aase seyr veih loauid feeackle, as t'eh gra  neesht dy vel coyrle as sleih cheet stiagh dy hareaghey doilleeidyn lane femoil. Nee eh chebbal da paitchyn ayns ny bunscoillyn dy chur varnish fluoride er nyn veeackleyn, as t'eh gra dy voddagh shen cooney 130 paitchey 'sy vlein dy haghney loauid feeackle. T'eh gra neesht dy jean y chlaare jannoo ny sloo yn earroo dy phaitchyn as ta feme oc er cadlaghan choud's ta feeacklyn loauit tayrnit magh.

Ta Lhiass Stiureyder Slaynt y Theay, yn Fer-lhee Ross Keat, gra dy vel fys ain dy vel loauid feeackle ry chumrail as liorish jannoo ymmyd jeh saaseyn cumrail dy vod mayd caghlaa y stayd t'ayn. T'eh gra, liorish cur bree da claare chumrail vees er ny sheeynt magh, dy voddagh shen jannoo ny sloo feme er paitchyn geddyn lheihys veih feeackleyr, chammah's jannoo ny sloo yn aght ta paitchyn coayl barrant ayndaue hene, as ta doghanyn oc as boirey oc rish cadley as rish ee, as t'ad assaaragh veih'n scoill.

---oooOooo---

Ren ny smoo na'n kerroo ayrn jeh paitchyn 'sy rolley scoill failleil dy gheddyn grade ard dy liooar ayns scrutaghtyn son Teisht Chadjin y Vean-Ynsagh 'sy vaddaght nurree, as ren 23% dy studeyryn failleil dy gheddyn grade ard dy liooar 'sy Vaarle noadyr. Va'n staddystaght shoh er ny hoilshaghey magh liorish Oltey y Choonceil Slattyssagh, Dawn Kinnish, ayns resooney magh mastey olteynyn Tinvaal mychione yn ashlish son y traa ry heet as yn raad ta'n mean-ynsagh goll – yn mean ynsagh, shen ayns ny scoillyn ard, veih Blein Shiaght gys Blein Nane-Jeig.

Ta Bnr Kinnish briaght, vel eh y mooadys son ynsaghey, vel eh ny shamyryn brastyl. T'ee gra dy vel oardyr cheddin y churriculum er ve ain rish 14 blein, as cur sheese cre gollrish lhisagh y curriculum jeeaghyn, ny yeih dy vel fys eck dy vel paart dy loobid ayns shen mastey caghlaaghyn scoill, agh dy lhisagh shin aa-scrutaghtyn yn ayndagh, vel eh dy feer cooie da'n oyr echey son yn ynsagh nish. 

---oooOooo---

Ren olteynyn Tinvaal coardal rish Strateish son y Tarmaynys Ynnydoil, as, myr cheyall shin ayns Traa dy Liooar y cheayrt shoh chaie, ta'n dean jeh dy chaghlaa straiddyn ardey trooid yn Ellan. Va'n Strateish er ny lhiassaghey liorish yn Rheynn Gastid Dellal, as nee eh cur cooney argidoil son shaleeyn ayns baljyn as baljyn beggey cheerey chammah's 'sy phreeu-valley, lesh tashtey jeh £2.4 millioon currit ry lhiattee er-e-hon hannah.

Ta'n Strateish jeeraghey er cummal seose colughtyn myn-chreck, soccar, oltaghey ayns ny jeih bleeaney shoh cheet, lesh trimmid noa currit stiagh ayn bentyn da cur-rish doolaneyn lesh pairkal as entreilys.  Agh roish nish va draght y Strateish goaill stiagh ve currit da cleayney stiagh argid veih'n cherroo preevaadjagh son ynnydyn soccar as dellal, agh 'sy draght coardit, ta'n dean shen er ve scryssit magh.

Ta'n Strateish goaill stiagh nish aa-lhunney y Skeim son Aa-lhiassaghey Balley as Balley Beg Cheerey, vees cur toyrtyssyn dy hareaghey troggalyn traghtee, buill ayns ny baljyn as cummey ny baljyn dy vel ad cleayney sleih. Ta sleih jerkal dy jean shoh jannoo ny sloo yn earroo dy hroggalyn follym, bishaghey yn towse dy leih goll gys ny straiddyn ardey as aa-vioghey co-voodeeyssyn ynnydoil.  

Agh ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, gra, my vees sleih jeeaghyn er y skeim, dy vel eh cur check follym gys y Reiltys, er yn oyr dy nee skeim nagh vel gra agh dy vod yn Rheynn Gastid Dellal baarail argid er ny foddee y ve ry heet er ayns raaghyn lhean myr aa-ghientyn. T'eh gra dy vel yn imnea echey mychione y skeim, 'naght cheddin as lesh whilleen  skeim y Reiltys, shen er yn oyr nagh vel veg dy oaseiyrys as veg dy chumrail as dy yannoo cormid troggit stiagh ayn, as dy vel shin nyn lhie dy bollagh er yn Reiltys jannoo reaghyssyn miey.

Ta Mnr Hooper gra, choud's dy vel feme er y strateish myr shoh, nagh vel myn-phoyntyn dy liooar ayn.

---oooOooo---

T'eh jeeaghyn dy vel yn Shirveishagh Gastid Dellal, Tim Johnston, er hayrn back veih plannyn dy chastey kiedyn obbree. V'eh fo'n Rheyn cur jerrey shallidagh er feme son obbreeyn cheet stiagh 'syn Ellan dy hirrey kied obbree, as dooyrt Mnr Johnston dy row eh ry akin myr cur cumrail er sleih cheet stiagh 'syn Ellan dy obbraghey as va cumrail y vargey laboraght. Agh va cooyl-vinkeyderyn noi'n treealtys, as dooyrt ad dy jinnagh eh geddyn rey rish aght dy choadey cummaltee Vannin.

Ren Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, cur feysht er y chooish er Mnr Johnston, gra dy ren eh ayns rieughid gra dy vel yn chooid smoo dy chiedyn obbree, mysh 98%, currit magh, myr shoh cre v'eh cur cheb er caghlaa? T'ee gra dy vel ad gobbraghey, as nee data leagh ta ry gheddyn back voue, myr shoh v'ee shirrey freggyrt neu-chramp, yinnagh yn Shirveishagh cummal seose freayll kiedyn obbree ayns Ellan Vannin.
Ta Mnr Johnston gra dy vel y Reiltys cur enn er y scansh jeh coarys kied obbree ve ain, agh yn aght vees shen jeant seose as yn aght vees shen gobbraghey, foddee dy jean eh caghlaa.

Ta Mnr Johnston gra nish dy vel barelyn t'er jeet back veih politickeyryn er chur ersyn reaghey gyn castey yn coarys kied obbree. 

---oooOooo---

Yn shiaghtin shoh chaie ayns Soie Tinvaal Jerrey Geuree, ren olteynyn coardail rish Policy er Shirveishyn Aer Strateishagh. Ta dean y pholicy dy ghoaill ayns laue doolaneyn fo'n cherroo aer as t'eh cur coontey jeh creatlagh son y traa sodjey dy yannoo shickyr shirveishyn aer barrantagh mennick. T'eh cur enn er cochianglyssyn aer myr cooish jeh scansh strateishagh ashoonagh, as ta dean y policy dy gheddyn cormid eddyr yn ymmyrkey 'Speyryn Foshlit' t'ayn nish lesh y Reiltys cheet stiagh dy ghlackey deanyn. 

Ta'n policy Speyryn Foshlit er ve ayn neayr's 1993, as t'eh cur ablid da lhuingyssyn aer dy obbraghey gyn feme er kied son coorseyn. Choud's ta'n policy er ghreinnaghey cohirrey dy ve ayn, t'eh er chur doolaneyn neesht bentyn da cummal seose coorseyn ard-scanshoil as shirveishyn shickyr. 

Ta ayrnyn scanshoil y pholicy goaill stiagh cummal seose shirveishyn aer er coorseyn bunnidagh, gys Lunnin, Leyrphoyl, Mancuin as Divlyn, as y barel t'ayn dy vel ad ard scanshoil son cummaltee Vannin, son thieyn dellal as son keayrtee. Ec y traa t'ayn ta shirveishyn goll neesht gys Beeal Feirshtey, Doon Edin, Birmingham as Bristol, chammah's reaghyssyn 'sy tourey rish Jersey as eer troailt eddyr-ashoonagh.

By vie lesh y pholicy skeayley-magh cochianglyssyn rish ardyn elley dy yannoo ny smoo reihyn son troailt as dy chummal seose y tarmaynys keayrtagh. T'eh cheet er cur er bun creatlagh strateishagh, jannoo ymmyd jeh aghtyn traghtee, gollrish cur brod as parteayssyn dy chleayney stiagh as dy reayll shirveishyn aer. Ta'n Reiltys er chur trimmid neesht er cur geill da'n chymmyltaght bentyn da troailt aer, as yn aght t'eh currit da ve freggyrtagh da saaseyn dy yannoo shickyr dy vel etlagh dowanagh ry chummal seose.

Ta'n Shirveishagh Bun-troggalys, yn Dr Michelle Haywood, gra nagh vel aghtyn bieau dy charraghey cochianglyssyn aer. T'ee gra, 'sy theihll post-phandemagh, ayn ta shin foast fakin earroo sinshley dy hroailtee aer, as dy vel lhuingyssyn aer jannoo red ennagh bentyn da shen, dy jean adsyn livrey reddyn ta ry chummal seose er-nyn-son hene, as foddee nagh vel shen yn red cheddin as by vie lhien taghyrt. T'ee gra dy nee feer scanshoil eh dy vel shin goaill rish yn rieughid shen, as dy vel shin aarloo dy heet stiagh er tra vees eh femoil.

Va'n Policy coardit lesh un aigney liorish olteynyn Tinvaal.

Ta mysh £4 millioon jeh argid ny tackeyderyn goll er ymmydey ec y traa t'ayn dy chummal seose coorseyn aer huggey as veih eddyr Mannin as buill elley. Ta'n Shirveishagh Gastid Dellal, Mnr Johnston, gra nagh vel eh jerkal rish yn earroo shen dy huittym choud's ta eabyn goll er jannoo ass-y-noa dy vishaghey cochianglyssyn. 

Ta Mnr Johnston gra dy vel eh jeean dy yeeaghyn er cooishyn bentyn da coorseyn gys Divlyn as Beeal Feirshtey.

Ta Mnr Johnston gra dy vel yn Rheynn echey cur enn er, son obbreeyn ayns Ellan Vannin, dy nee scanshoil eh neesht dy vel ny cochianglyssyn shen rish Beeal Feirshtey, as dy vel shen er ve doolaneagh ec y traa t'ayn, agh reesht, t'eh shirrey soie sheese lesh ny lhuingyssyn aer as goaill coloayrtys smoo mychione ny vees ny caaghyn dy chur er y dellal oc aase, ny vees ny caaghyn dy chur er tarmaynys ny keayrtee aase, as eisht yn aght vod mayd cummal seose ny coorseyn shoh car ny bleeaney, shaghey paart jeu ve shallidagh, ny, s'treih dy liooar eh, paart jeu goll er scryssit magh dy bollagh.

---oooOooo---

Ta'n vreid er ve tayrnit veih creatlagh cur smaght er failley liorish yn Ard Shirveishagh, Alfred Cannan, myr ayrn jeh plannyn dy livrey £10 millioon liorish spaarail as cur er bun aghtyn obbree smoo fondagh 'sy vlein argidoil 2025-26 maght, liorish cur er bun smaght s'geyrey er failley harrish dy chooilley rheynn as oik y Reiltys. 

Ta Mnr Cannan gra, rere y chreatlagh noa cur smaght er failley, dy bee feme er Rheynnyn soilshaghey magh feanish dy vel startaghyn noa erbee lane femoil, as dy vel ad goll er greinnaghey dy ronsaghey aghtyn elley dy livrey shirveishyn, as shen goaill stiagh liorish :
•    glackey chagnoaylleeaght noa dy vishaghey ny vees jeant;
•    jannoo ny sloo as shareaghey aghtyn dy livrey shirveishyn dy yannoo obbyr smoo fondagh as smoo breeoil rere yn chostys.

Rere y choontey jeh'n chreatlagh noa, nee dagh Rheynn cur er bun Bing er Kied Faillee dy aa-scrutaghey yeearreeyn bentyn da lhieeney startaghyn follym, as er-lheh adsyn fo eaghtyr Ard Oaseir Sheckteragh. Nee ny bingyn shoh shickyr dy vel failley freggyrtagh da criteria geyre as deanyn y chreatlagh. 

Bee shiartanse dy phaartyn faagit mooie jeh ny reaghyssyn noa, goaill stiagh adsyn as ta briwnys jeant dy vel ad lane-scanshoil ayns livrey shirveishyn 'sy strane toshee, shickyrys ashoonagh, as cummal seose bun-troggalys lane-femoil. Ta ny paartyn shoh goaill stiagh :
•    paartyn son yn ynsagh as son shirveishyn egin;
•    Meoiryn shee as currym oc son shickyrys ashoonagh;
•    paartyn as feme orroo rere slattys dy choardail rish currymyn leighoil; as
•    paartyn as currym orroo dy ghientyn argid cheet stiagh.

Agh ta'n creatlagh faagail mooie Buird Clattyssagh gollrish Kiarail Vannin, as cha nel eh bentyn da shirveishyn coyrlee ny fo chonaant ta kionnit rere reillyn argidoil, ny rish olteynyn taghyrtagh, olteynyn banc, ny olteynyn trooid jantys.

Dy yannoo shickyr dy vel freggyrtys ayn, shegin da Oaseiryn Coontey cur kied son croo paartyn noa. Chammah's shen, bee tuarastylyn er obbyr faillee currit dagh raiee gys yn Oaseir Ard Sheckteragh da Reiltys Ellan Vannin. Ta dean ny tuarastylyn shoh dy chur baghtalys smoo bentyn da mooadys as yn aght ta obbreeyn y hirveish theayagh jeant seose. 

Va'n tuarastyl son y chied raiee rere yn chreatlagh noa clouit er y gherrid cur fys er beoynyn ayns failley 'sy chirveish theayagh as cur trimmid er ny vees currit stiagh liorish failleydee ayns caghlaaghyn Rheynn.  

Ta Mnr Cannan gra dy vel yn Creatlagh Cur Smaght er Failley jannoo seose paart jeh ny eabyn vees goll er jannoo ec yn Reiltys dy reirey baarail 'sy cherroo theayagh choud's t'eh jannoo ny share saaseyn fondagh as yn towse dy obbyr jeant. T'eh gra dy vel eh soilshaghey magh dy vel yn Reiltys currit da aa-chummey yn aght ta shirveishyn theayagh goll er livrey, lesh trimmid er ve ry chummal seose as er saaseyn noa.

Agh ny yeih shen, choud's ta Mnr Cannan jerkal rish ny reillyn noa cooney dy spaarail argid, t'eh gra foddee dy jean ad neesht cur brod da coloayrtyssyn er feddyn cormid eddyr jannoo ny sloo costyssyn lesh feme er cummal seose mieys ny shirveishyn as creeaght ny failleydee.

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, cremmey shoh, as ish gra nagh vel ashlish ayndaue. T'ee gra nagh vel eh smooinaghtyn dy jean ad leedeil yn Ellan er y hoshiaght, bentyn da fer jeh ny doilleeidyn smoo nagh vel sleih loayrt mychione, as shen mooadys as strughtoor y cherroo theayagh, as dy vel rour ayrnyn jeh er ve faagit mooie : Lught-reill Bun-shirveishyn Vannin; Oik Postagh Ellan Vannin; as t'ee gra dy row ad dy kinjagh currit 'sy vrastyl jeh sharvaantyn theayagh, as dy vel ad er ve ayns tuarastylyn roish nish myr sharvaantyn theayagh. T'ee briaght yn oyr ta'n Reiltys faagail mooie 750 dy leih ass tuarastyl; yn oyr t'ad gra nagh vel Kiarail Vannin ny parteays da shoh.

---oooOooo---

Va Bnr Edge mastey politickeyryn va cremmey reaghys Colught Paggad Bree Ellan Vannin dy chaghlaa y corrillagh jeh sleih aasit marish possan dy phaitchyn er-boayrd, veih un er aasit marish jeih paitchey gys un er aasit marish queig paitchey.
 
Ta'n colught gra dy row y reaghys noa currit er bun lurg imneaghyn mychione oaseirys cooie er coontey doilleeidyn lesh drogh-ymmyrkey. T'eh gra dy row eh eignit dy ograghey magh raaue mychione paitchyn ymmyrkey ad hene ayns aght cooie whilleen as shey keayrt per shiaulley, lesh feme er loayrt rish leeideilee jeh possanyn er mean daa cheayrt dagh jurnaa.

Ta'n Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra dy vel olteynyn y Tashtey, ta'n un ronneyder 'sy cholught ass-lieh y Reiltys, cummal chaglym lesh oaseiryn y Cholught Paggad Bree Mee Houney dy loayrt mychione y resoon son y chaghlaa.

Ta'n Shirveishagh Ynsee, Spoyrt as Cultoor, Daphne Caine, gra nagh row fys ec yn Rheynn mychione ny caghlaaghyn va goll er jannoo da policy troailt y Phaggad Bree roish my row ad fogrit magh Jerrey Fouyir nurree. T'ee gra, lurg yn ogrey magh, 'syn oik myr Shirveishagh dy ren ee screeu rish y Stiureyder Reiree briaght son aa-scrutaght jeh'n pholicy shoh, fakin dy beagh builley ass ny caghlaaghyn er turryssyn scoill. T'ee gra dy vel policy y Rheynn er turryssyn scoill jeeragh rish shen ec Airey Ynsee y Reeriaght Unnaneysit, vees feme corrillagh jeh un er aasit per jeih paitchey plus un er aasit son y phossan ooilley cooidjagh.

Ta Bnr Caine gra dy vel yn Rheynn er chur fys da'n Phaggad Bree dy vel y varney shoh eddyr policy y Rheynn as ny femeyn echey jeant ass-y-noa cur doolaneyn fo reaghey turryssyn scoill, liorish soilshaghey magh dy vel eh feme earroo dy ir aasit maroo vees ny syrjey na shen ta ny scoillyn dy cadjin cur gys shen. T'ee gra dy ren yn Rhenn coyrlaghey neesht, my vees yn ynnyd ta'n Paggad Bree er vograghey magh tannaghtyn yn red cheddin, foddee nagh bee scoillyn nyn Ellan ayns stayd dy chooney lesh turryssyn erbee ersooyl veih'n Ellan. 

Ta Bnr Caine gra dy ren yn Rheynn shirrey er y Phaggad Bree dy hur-smooinaghtyn er cur y policy troailt echey jeeragh rish, ny ny sniessey da, corrillagh y Rheynn er turryssyn scoill. T'ee gra, ny yeih, nagh vel y Paggad Bree ayns ynnyd dy chaghlaa y policy echey, er yn oyr dy vel eh er ve currit ayn, as eh smooinaghtyn er slaynt as sauchys troailtee as skimmee.

Ta Bnr Caine gra, ga dy bee feme er scoillyn ve biallagh da'n chorrillagh soit ec y Phaggad Bree, dy bee kied oc dy ve abyl dy hroailt, dy vel y Paggad Bree er n'ghra dy vel eh cur enn er y stayd ayn ta shoh er chur scoillyn tra ta plannyn troailt jeant oc hannah. T'ee gra dy vel tooilley coloayrtyssyn er ve ayn, as dy vel fys ec yn Rheynn dy vel y Paggad Bree jeean dy obbraghey rish dy chooilley phossan, dy ghoaill ayns laue nyn imneaghyn, as er choyrlaghey aghtyn elley foddee y corrillagh jeh fer aasit gys paitchyn currit-rish liorish paarant ny coadeyder arryltagh goll er briaght dy gholl marish possanyn ta troailt er-boayrd.

Ta Bnr Caine gra, choud's ta'n Rheynn cur enn er dy vel keayrtyn ynsee cur caa leaghagh son studeyryn as sleih aegey, dy vel ad cheet er keeayll chionnit foddee nagh vel ry gheddyn oc 'sy chamyr vrastyl, dy vel keeayll chionnit goll er chebbal trooid seyraadyn ynsee elley ayns Ellan Vannin. T'ee gra dy vel yn Rheynn treishteil, lesh cooney y Phaggad Bree, dy vod aghtyn feayslee cooie ve ry gheddyn dy yannoo shickyr dy vod turryssyn scoill freayll rish goll er.

'Syn un soie as haink y fogrey shen veih Bnr Caine, ren yn eear Hirveishagh Ynsee, Spoyrt as Cultoor, Bnr Edge, briaght jeh'n Shirveishagh Tashtee cre'n aght nee eh jannoo shickyr dy vel y policy er y Phaggad Bree cooie, as nagh jean eh cumrail paitchyn Vannin ynnydoil ayns coonraghyn ynsee, as t'ee shirrey er yn Shirveishagh dy loayrt mychione shoh rish y Phaggad Bree er yn oyr dy vel shen neu-chiart.

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Carbory, Balleychashtal as Malew, Tim Glover, briaght jeh'n Er-lhee Allinson, nagh vel eh smooinaghtyn dy ren y Colught Paggad Bree failleil dy bollagh dy loayrt rish Rheynn as dy by chosoylagh eh dy jean eh cur da towse per cent feer vooar jeh turryssyn y Cholught as ny paitchyn, as dy ren y ronneyder failleil dy bollagh neesht dy ghoaill ayrn ayns Reiltys vees cochianglt ry cheilley.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy jean eh loayrt reesht rish y Cholught.

---oooOooo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, geearree cur er bun rate soccar son y clane Ellan, as t'eh gra dy jean eh freayll rish eabyn dy gheddyn sleih dy ghlackey yn eie, ny yeih dy row sleih elley noi'n chooish. 

V'eh reaghit son Mnr Hooper dy chur treealtys roish Soie Tinvaal Jerrey Geuree yn chiaghtin shoh chaie, as liorish veagh argid currit ry lhiattee dy eeck son ooilley ny loghanyn snaue ardjynagh, agh ren eh tayrn back eh, as eh gra dy row fys echey dy row eh fo'n lught-reill ta jannoo seose yn Reiltys dy chur roish lhiassagh, liorish nagh bee eh ry chummal seose, as dy beagh eh currit ry lhiattee dy ve jarroodit. 

Ta Mnr Hooper gra nagh row oyr rieugh ayns goll trooid yn oardagh formoil, agh dy cooneydagh dy row coloayrtys echey rish y chumraag echey 'sy rheynn reihyssagh yn Shirveishagh Tashtee – shen dy ghra yn Fer-lhee Alex Allinson – as dy vel ad er choardail dy hoie sheese as dy loayrt mychione ayns rieughid ny oddys ad cur roish as foddee dy jinnagh eh gobbraghey son dy chooilley pheiagh, myr shoh reesht nagh vel eh er n'gholl ersooyl, dy vel eh red ennagh as dy vel eh fosyn cur eab er feasley ayns aght elley, agh dy bunnidagh dy vel eh red ennagh nee cheet reesht.

---oooOooo---

 Ta'n Rheynn Chymmyltaght, Bee as Eirinys gra dy jean dy chooilley ghlion as gharey biljagh tannaghtyn dooint choud's ta oaseiryn sessal y jeeyl t'er ve jeant liorish sterrymyn enmyssit er y gherrid, as er-lheh Sterrym Éowyn. Ta'n Rheynn gra dy vel eh lane-femoil dy ve shickyr mychione sauchys y theay, as dy vel feme er cur enn er ny gaueyn t'ayn. Bee fys currit cho leah's vees possible lurg ny sessyn as kione ve currit er obbyr femoil.  T'eh greinnaghey sleih as thalloo oc dy yannoo shickyr mychione stayd biljyn erbee oc neesht.
 

More from Manx Gaelic