
Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 17oo Toshiaght Arree 2025
Ta'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Claire Christian, gra dy row eh er surransee fuirraghtyn er mean rish ny sodjey na queig oor ayns Rheyn Egin Thie Lheiys Noble 'sy vee shoh chaie. Va'n traa er mean veih roshtyn y rheynn egin gys yn chied sess 25 minnid. Ta'n coarys goaill stiagh queig keim dy hosheeaghtyn, as ta dean er-lheh er yn towse dy hraa ceaut er fuirraghtyn er cagh.
Ta Bnr Christian gra dy vel gennid dy lhiabbeeyn vees ry gheddyn cheet dy yannoo seose doilleeid tra ta'n thie lheiys tarroogh. T'ee gra dy vel yn eiyrtys jeh shoh traa sheeynt magh ayns yn rheynn egin, as gennid dy ablid dy hessal as dy chur lheiys da surransee ta cheet stiagh 'sy rheynn egin, vel ad cheet stiagh er-nyn-son hene ny er ny ymmyrkey gys shen ayns carbyd lheiys. T'ee gra, choud's dy vel eh foddey veih ve'n red share, dy vel shoh yn ynrican aght ec y traa t'ayn foddee fir chlinicoil jannoo shickyr dy vel surransee goll er sessal ayns oardyr jeh tosheeaghtyn clinicoil cho tappee as vees possible.
---oooOoo---
Va Stiureyder Slaynt Theay Ellan Vannin, yn Fer-lhee Matthew Tyrer, cur freggyrtyn da feyshtyn currit ersyn liorish olteynyn Bing Reiht Tinvaal er Thombagey as Troaryn as Nicotine Ayndaue. Ta'n Reiltys er vograghey magh hannah ard-vian dy ve seyr veih sleih smookal liorish 2023. Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy vel cree ny cooish ayns cur eab er cheet dy ve ny sniessey da'n dean shen ry gheddyn ayns obbraghey marish sleih as t'ad cur eab er scuirr veih'n oash, as t'eh gra dy voddagh slattys jannoo seose paart mooar ayns shoh.
Ta'n Fer-lhee Tyrer gra nagh vel ny reddyn smoo ta gimman eabyn dy yannoo ny sloo yn earroo dy leih ta smookal reddyn ta taghyrt rere scaailley beg, dy vel ad er ve reddyn ta taghyrt er scaailley mooar dy liooar ashoonagh. T'eh gra dy vel ymmodee saaseyn foddee ve jeant as dy vel shin goaill toshiaght, myr ny Hellanyn Goaldagh as ny Croghaneyn Crooin, as dy vel shin er n'yannoo ooilley ny reddyn ec yn chione as sloo lhietrimmyssyn er. T'eh gra, fy yerrey, dy vel eh ny reddyn mooar dy liooar nee yn caghlaa jerrinagh.
Ta'n Ving Reiht jeant seose jeh'n Chaairlagh, yn Doctor Michelle Haywood, Oltey yn Chiare as Feed son Rushen; as daa oltey - Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Joney Faragher; as Oltey yn Chiare as Feed son Middle, Stu Peters.
Ta currym er y Ving dy hur-smooinaghtyn er y chooish son Billey Oltey Preevaadjagh. Yinnagh shoh jeeraghey er ny t'eh meanal tra ta sleih cheet er thombagey as troaryn as nicotine ayndaue as er yn aght ta lheid y stoo goll er cur. Ta'n currym er y Ving goaill stiagh smooinaghtyn er jannoo eh neu-leighoil dy chionnaghey thombagey as troaryn as nicotine ayndaue da sleih ruggit yn 1 Jerrey Geuree 2008 maghey, jeeragh rish plannyn currit roish 'sy Reeriaght Unnaneysit.
Ta'n Ving plannal ec y traa t'ayn dy eaishtagh rish tooilley feanish er y chooish veih Fer-toshee yn Oik Dellal Cairagh, Mark Smith, Jecrean yn 12 Mee Vayrt.
---oooOoo---
Ta'n Roortagh Clienney, Oltey yn Choonceil Slattyssagh Kerry Sharpe, gra dy lhisagh yn aght ta shirveishyn goll er cur trooid yn Ellan ve jeh mieys cooie da'n phaitchey ayd hene. Bee resooney magh er y nah tuarastyl bleinoil t'er ve jeant oc ayns soie Tinvaal yn shiaghtin shoh. 'Sy tuarastyl eck ta shiaght moylley ta jeeraghey son y chooid smoo er paitchyn as femeyn cramp oc, er kiaraileyderyn aegey as er paitchyn as ta kiarail goll er jannoo jeu.
Nurree ren Bnr Sharpe soilshaghey magh dy row yn tosheeaght eck son y vlein dy ve paitchyn as femeyn cramp oc as femeyn elley, as ta'n tuarastyl noa eck er jeet ass yn obbyr cochianglt rish shen. Ta Bnr Sharpe cheet er y chohort beg shoh as dy mennick nagh vel gleashaght oc; dy jean ad ymmyd jeh caairyn queeylagh er-lheh; ny keayrtyn nagh vod ad sluggey sheese as dy vel feme er cur bee daue trooid tube fassaghey, myr sampleyr; myr shoh dy vel ad shoh ny paitchyn t'ee cheet er. T'ee gra nagh vel cullee ec shamyryn clienney dy ghoaill ny paitchyn shoh, as dy vel paarantyn t'er loayrt ree gennaghtyn feer lajer dy lhisagh ny caaghyn cheddin ve ec ny paitchyn ocsyn as t'ec paitchyn jeh'n eash cheddin oc, dy gholl gys shamyr chlienney as dy yannoo aarloo son scoill.
Ta Bnr Sharpe gra neesht dy vel shen ymmydoil ayns cur bit beg dy hraa seyr da paarantyn, er yn oyr, my vees paitchey oc as femeyn cramp echey, dy mennick nagh vel ad cadley 'syn oie er yn oyr dy vel ad goaill kiarail jeh nyn baitchey. T'ee gra dy vel ny paarantyn shoh er nyn dwoaie beayn rish 24 oor 'sy laa, dy mennick dy vel feme orroo faagail ny startaghyn oc dy ghoaill kiarail jeh ny paitchyn oc dy lane-hraa.
Ta Bnr Sharpe gra dy vel ny paarantyn shoh dy mennick faagit as treigit 'sy thie, as dy vel ee er loayrt rish paarantyn nagh vod fordrail van er-lheh ayn dy chur stiagh caair wheeylagh y phaitchey oc, as nagh vod ad geddyn y caair wheeylagh er y varroose, myr shoh dy vel ad faagit, er-lheh ayns laghyn seyrey ny scoillyn, as foddee shen ve shey shiaghteeyn, as y clane lught-thie faagit as treigit gyn ablid dy gholl magh.
Ta Bnr Sharpe gra nagh vel ee er screeu ny moyllaghyn shoh as jerkalys eck dy bee'n Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay jeant ard-voggoil as gra son shickyrys dy jean eh craa y slat obbee echey as dy jean eh cur shoh cheusthie jeh blein ny blein dy lieh, ny cre erbee, agh ny yeih shen as ooilley dy vel ee er n'yannoo ny moyllaghyn shoh er yn oyr dy vel feme er jannoo ad as dy vel feme er loayrt mychione ny cooishyn shoh. T'ee gra nagh gummey jee quoi vees feaysley ny crontyn shoh, as nagh gummey lesh ny paarantyn shoh jeh ny paitchyn c'raad veih ta'n argid cheet, nagh vel ad agh geearree ny crontyn shoh dy ve feayslit.
Ta Bnr Sharpe gra, foddee dy bee eh dy jean yn Rheynn gra nagh vod eh jannoo shoh ec y traa t'ayn, as t'ish gra kiart dy mie dy liooar eh, agh cre'n aght nee yn Reiltys feaysley y cront, eisht, harrish y clane Reiltys, cre'n aght nee eh feaysley eh?
Ayns cur cooidjagh y tuarastyl eck, ren Bnr Sharpe loayrt rish caghlaaghyn peiagh as caghlaaghyn sheshaght myr chaghteryn ass-lieh kuse jeh ny paitchyn smoo ayns gaue. Ta'n Co-oardrailagh Slaynt son yn cheshaght ghiastyllagh Mencap Vannin, Andy Hodkin, gra dy vel enn ayd er paitchyn as ayns laghyn seyrey ny scoillyn nagh vel ad faagail y thie er chor erbee, shen shey shiaghtin dy ve sthie er-coontey ny doilleeidyn roue bentyn da ve scarrit. T'eh gra, dy beagh shen paitchey as nagh row femeyn cramp echey, dy beagh shen paitchey as nagh row anlheiltys echey, dy beagh shen goll er sur-smooinaghtyn er myr oyr son imnea rere arrey coadee, agh ny yeih nagh vel eh jeeaghyn dy ve son y cho-voodeeys oc dy phaitchyn.
Mastey ny shiaght moylley 'sy tuarastyl ta Bnr Sharpe gra dy lhisagh yn Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor freayll rish livrey yn Strateish er Kiarail Chlienney as ronsaghey saaseyn dy phohlldal paitchyn as femeyn cramp oc, goaill stiagh sur-smooinaghtyn er shamyr chlienney er-lheh multi-jantyssagh y Reiltys son femeyn cramp lesh fwirran er-lheh.
Ta Mnr Hodkin gra dy jean paarant erbee as ta paitchey lesh femeyn cramp echey insh da sleih dy row eh bunnys neu-phossible dy gheddyn kiarail chlienney, agh ny yinnagh yn shamyr chlienney shoh, as t'eh gra dy vel yn ayrn multi-jantyssagh jannoo seose y paart scanshoil jeh shen. T'eh gra, yn cheet stiagh er dy moghey, tra t'eh taghyrt, dy vel shen cur ny paitchyn shoh aarloo, t'eh cur undin son aase as lhiassaghey: gyn shen, nagh vod yn aase as yn lhiassaghey shen taghyrt. T'eh gra dy vel cummys feer vooar son ny paitchyn ain lesh femeyn cramp ayns shoh 'syn Ellan, agh mannagh vel eh goll er lhiassaghey, mannagh vel eh goll er boandyragh, dy vel y cummys shen tannaghtyn fo ghlass cheusthie.
Lesh tuarastyl Bnr Sharpe jannoo seose paart jeh claare obbyr Tinvaal yn chiaghtin shoh, ta Coonceil ny Shirveishee er chlou freggyrt da, as ass ny shiaght moylley cha nel agh unnane jeu ta'n Coonceil soiaghey jeh gyn lhiassaghey erbee da. Ta three moylley er ve lhiassit ec y Choonceil, as t'eh er yiooldey three moylley elley dy bollagh.
Ayns roie-raa da'n reggyrt shoh, ta'n Ard Shirveishagh, Alfred Cannan, screeu dy by hreih eh agh nagh vod yn Coonceil soiaghey jeh ooilley ny moyllaghyn ayns tuarastyl Bnr Sharpe. t'eh gra dy vel feme er caghlaa kuse dy voyllaghyn dy ve jeeragh rish deanyn, strateishyn as gialdynyn ayns claare argidoil y Reiltys ec y traa t'ayn, agh ny yeih shen dy vel y Reiltys freayll rish ve currit da cooilleeney y paart echey myr Paarant Co-chorpagh as da jannoo shickyr dy vel paitchyn ta fo chiarail geddyn ny saaseyn pohlldal as kairail er-lheh t'ad feme as dy vel ny caaghyn cheddin oc as ta shin booishal son ooilley ny paitchyn ain. T'eh cur jerrey er ny goan echey liorish gra dy jean ad, cooidjagh, freayll rish cur eab dy chosney gys traa ry heet lesh ablid ec dy chooilley phaitchey dy vishaghey as dy chosney gys y clane cummys echey.
Ta Mnr Hodkin gra dy nee baghtal eh as cleeir dy vel ad mollit lesh shen, as dy vel eh doillee er-nyn-son dy hoiggal yn oyr, as dy row ny reddyn va Bnr Sharpe moylley mychione barnaghyn giarey, myr sampleyr, as entreilys, dy vel shoh fys as shione da'n Reiltys eh hannah, as eer ayns ny ghaa ny three bleeaney t'er n'gholl shaghey dy vel shin er ve ain kuse dy strateishyn ta cur trimmid er ny femeyn jeh paitchyn as femeyn cramp oc. T'eh gra dy vel strateish er kiarail chlienney oc vees ayn, vees cheet dy jeeragh er neu-entreilys da seyraadyn ny shamyryn clienney ec paitchyn anlheiltagh, myr sampleyr. T'eh gra dy vel fys ain er shoh hannah.
Ta Mnr Hodkin gra dy row aa-scrutaght er barnaghey giarey jeant daa vlein er dy henney, hug trimmid er feme son reayn foddey ny s'lhea dy chaaghyn son shayllyn seyr, dy chaaghyn son barnaghyn giarey, vees freayll lughtyn-thie goll – dy vel trimmid er ve currit er shen hannah, as dy vel strateish ayn er autism, dy vel fys ain hannah er ooilley ny reddyn shoh. T'eh gra dy vel strateish er femeyn cramp ayn hannah, 'sy tharrar jeh, agh dy vel eh ayns mysh shey ny shiaght caghlaaghyn strateish, as er-lesh nagh vel feme ain er tooilley aa-scrutaghtyn, nagh vel feme ain er tooilley co-choyrle.
Ta Mnr Hodkin gra dy vel adsyn hene ayns Mencap, sheshaghtyn giastyllagh gollrish Autism ayns Mannin, ny paediatricianee as yn sleih ta gobbraghey da Kiarail Vannin, ta fys oc ooilley er ny vees feme er jannoo, as nagh vel feme agh son ny meeryn shoh dy yss dy ve currit stiagh 'syn un docamad, as dy voddagh ad screeu eh er-son y Reiltys laa ny vairagh. T'eh gra, myr shoh, y nhee dy vel ad er n'yiooldey shen, dy vel shen oyr son ve mollit dy mooar.
Ta Bnr Sharpe gra dy vel feme er baih 'syn ard shen tra ta paitchyn foast beg as studeyryn aeg, feme er baih ayns shen myr shoh tra ta ny paitchyn shen gaase seose nagh vel fys oc er y phlethora dy ghoilleeidyn corpoil, inchynagh, ennaghtagh as foddee ve oc nish.
---oooOoo---
Ta Slaynt Theay Ellan Vannin gra dy vel skeim prowallagh, ren traenal folteyderyn dy chur enn er monnaghyn jeh sleih smooinaghtyn er cur kione er y vioys oc hene, er ve speeideilagh. V'an skeim lhunnit Jerrey Fouyir nurree myr ayrn jeh strateish dy chur lhiettrimmys er sleih ta reih dy chur kione er y vioys oc hene.
Ren feed folteydeyr goaill ayrn ayns claare hraenal as yn dean j'ee dy chur dou schleiyn dy chur enn er cowraghyn ayns sleih as t'ad cur raaue foddee dy vel ad smooinaghtyn er reih dy chur kione er y vioys oc hene. Ta'n rate dy gheiney 'syn Ellan ta reih dy chur er y vioys oc hene three filley yn rate dy vraane, as deiney mysh mean y vea oc ayns gaue smoo.
Ta David Ashford fer jeusyn ta jeean mychione y chooish. T'eh gra dy vel y fys t'ad er n'gheddyn veih sleih t'er n'gholl dy chooilleeney y coorse dy dooar ad magh dy row eh erskyn leagh, dy vel eh er chur daue schleiyn dy vod ad cronnaghey cowraghyn dy vel sleih foddee strepey, as chammah's shen dy vel eh cur caa dy sleih dy loayrt rish sleih as ayns aght elley nagh jinnagh ad fosley ad hene. T'eh gra dy nee smoo lickly eh dy jean sleih fosley ad hene gys sleih gollrish folteyderyn, gollrish immanee taxi, gollroosyn ayns paartyn elley 'sy vea jeh'n lheid shen, as foddee dy beagh ad abyl dy stiurey ad gys ny ardyn kiart dy chosney ny aghtyn pohlldal t'ad feme.
---oooOoo---
Ayns freggyrt da feysht scruit Loayreyder yn Chiare as Feed, as yn Oltey son Rushen, Juan Watterson, ta'n Shirveishagh Ynsee, Spoyrt as Cultoor, as Oltey yn Chiare as Feed son Garff, Daphne Caine, gra dy row 29 studeyr recortit son y vlein academoil 2024-25 myr goll er ynsaghey sthie, shaghey goll gys scoill. Shen er n'gholl seose cosoyley rish yn earroo 'sy vlein academoil 2023-24, tra va 26 studeyr goll er ynsaghey sthie, as rish yn earroo 'sy vlein roish shen, 2022-23, tra va 23 recortit dy ve goll er ynsaghey sthie.
'Syn eysht echey, vrie Mnr Watterson neesht, ass yn earroo shoh t'er jeet dy ve goll er ynsaghey sthie, quoid jeu as va sess er ve jeant jeu, ny v'ad currit son sess, son femeyn ynsee erskyn cadjinys 'sy traa oc ayns scoillyn yn Rheynn. 'Sy reggyrt eck ta Bnr Caine gra nagh vel y fys shoh recortit er yn oyr nagh vel eh currit er paarantyn ny kiaraileyderyn dy chur lheid yn yss rere Slattys Ynsee 2001.
---oooOoo---
As ren Bnr Caine fendeil ee hene mychione art va clouit ayns pabyr naight 'sy Reeriaght Unnaneysit, as ish gra dy vel feme er resooney magh cooish ny pensionyn, lesh yn Ellan geiyrt er y Reeriaght Unnaneysit vees jannoo ymmyd jeh'n ghlass three-filley, lioree ta pensionyn goll er bishaghey Mee Averil liorish yn rate syrjey jeh troor dy howseyn : bishaghey 2.5%; yn rate dy volgey argidoil myr v'eh Mean Fouyir 'sy vlein roish shen; ny'n rate dy vishaghey 'syn argid cheet stiagh er mean jeh obbreeyn.
Ta Bnr Caine gra dy row y coarys fondagh ayns ny laghyn t'er n'gholl shaghey, agh dy vel ee smooinaghtyn nish dy vel feme er resooney magh yn aght foddee yn Ellan fordrail pensionyn 'sy traa ry heet. T'ee gra ny vees goll er chebbal ec y traa t'ayn, nagh vel shen ry chummal seose son y traa ry heet.
Ta Bnr Caine gra dy vel feme ain er cummal resooney magh ashoonagh er y chooish, as dy vel ee goltaghey y caa son olteynyn dy chur stiagh ayns shen, agh dy vel feme ain neesht jeeaghyn 'sy traa sodjey, as dy vel Ellan Vannin ergooyl ayns paart dy clattys er faill, as dy vel shin berraghtyn er dy moal, booise da'n Rheynn Gastid Dellal.
Ta Bnr Caine gra dy row co-choyrle ayn queig ny shey bleeaney er dy henney briaght jeh sleih ny lhisagh shin ve jannoo mychione pensionyn y voayl obbree ny pensionyn preevaadjagh, as er-lhee dy vel oyr feer chleeir, son sorch dy traa nyn daaue souyr dy ve ec sleih, foddee jeeragh rish yn towse dy argid cheet stiagh t'er ve oc choud's v'ad gobbraghey, dy vel feme er cur argid kiart son ny pensionyn ain, agh dy vel shoh ny lieen sauchey, pension bunnidagh y steat.
Ta Bnr Caine gra dy vel yn aght dy chur y pension shoh ry chummal seose son yn sheeloghe saa dy yannoo shickyr dy vel shin caghlaa eh nish, dy vel shin brishey yn un cochianglys shen rish rate grade faill obbree y Reeriaght Unnaneysit, as dy vel shin goaill reill ain hene, dy vel shin cur ablid er y tashtey dy ve ry chummal seose lesh bishaghey mie son pensioneryn Vannin, as eisht dy vod mayd caghlaa eh beggan 'sy traa ry heet.
Ta Bnr Caine gra dy vel y nah aa-scrutaght actuariagh ayns 2027, myr shoh traa ta 2028 cheet stiagh ayn foddee dy bee caa daue caghlaa ny faaishnyssyn jeh'n aght nee'n tashtey shen cheet dy ve, as dy yannoo caghlaaghyn cooie erbee ec y traa shen. Er-lhee, er-e-son hene, dy vel yn red smoo scanshoil dy vel shin ve cairagh rish ooilley ny pensioneryn – adsyn ec y traa t'ayn as adsyn 'sy traa ry heet.
As myr cheayll shin ayns Traa dy Liooar yn cheayrt shoh chaie, va imnea ec Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, mychione plannyn liorish yn Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, dy scarrey ayns daa vrastyl yn aght ta pensioneryn geddyn bishaghey dagh blein. Son y chooid smoo dy phensioneryn ec y traa t'ayn, mysh 14,000 dy leih, cha jig caghlaa erbee, as nee'n Reiltys foast geiyrt er y Reeriaght Unnaneysit as bishaghey rere yn ghlass three-filley. Adsyn haink dy ve nyn bensioneryn yn 5 Mee Averil 2019 as ny s'anmee, bee Barrant er Pension Vannin ry gheddyn, lesh pensionyn bishaghey Mee Averil liorish yn rate syjrey, vel shen rate yn Ayndagh Prios Kionnee myr v'eh Mean Fouyir roish shen, ny bishaghey 2%. Yinnagh shoh er mysh 6,600 dy leih.
Va Bnr Edge boirit foddee dy beagh croo daa vrastyl dy phensioneryn goll noi Slattys Cormid 2017, as v'ee boirit neesht dy row eh fo'n Reiltys cur bree da'n chaghlaa shoh myr ayrn jeh claare argidoil y Reiltys, gyn caa da olteynyn Tinvaal ceau teiy er oltyn er-lheh jeh'n chlaare argidoil. V'ee gra dy row shoh cooish ro scanshoil dy chur stiagh ee myr ayrn jeh'n chlaare argidoil, as dy lhisagh caa ve ec olteynyn dy resooney magh ee as dy votal urree myr cooish er-lheh.
Ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie, dinsh yn Fer-lhee Allinson dy vel ronney 143 jeh'n Clattys Cormid 2017 cur currym, enmyssit Currym son Cormid 'sy Cherroo Theayagh, er lughtyn-reill theayagh, vees goaill stiagh Rheynnyn as Buird Slattyssagh. Rere y churrym shoh, shegin da lughtyn-reill theayagh cur geill cooie da three cooishyn enmyssit ayns cooilleeney ny curmyn oc, as dy vel ny three cooishyn shoh :
• dy gheddyn rey rish ymmyrkey as lhietrimmys er rere y Clattys Cormid;
• cur er y hoshiaght cormid dy chaa eddyr sleih ta rheynn tro er-lheh as sleih nagh vel rheynn yn tro shen; as
• greinnaghey chochianglyssyn miey eddyr sleih ta rheynn tro ennagh as sleih nagh vel rheynn yn tro shen.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel y nah as yn trass chooish cooie da ny troyn er-lheh jeh eash, anlheiltys, aa-reaghey keintys, torraghys as moiraghys, kynney, craueeaght ny credjue, keintys, as cleayney keintyssagh. T'eh gra dy vel yn bishaghey bleinoil ayns rateyn ny caghlaaghyn cooney cadjin argidoil as toyrtyssyn ry eeck ayns Ellan Vannin cheet lesh fys veih, as vees ny lhie er, earroo dy chaghlaaghyn oyr, goaill stiagh slattys cheu-chooylloo jeh cooney cadjin argidoil er-lheh, criteria er ve reihalagh, as yn cochianglys ass ny shenn laghyn rish y choarys dy chooney cadjin argidoil 'sy Reeriaght Unnaneysit.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra, ny smoo na shen, dy vel caghlaaghyn sorch dy chooney cadjin argidoil ayn as caghlaaghyn rate dy chooney cadjin argidoil, ny lhie er eash y pheiagh. Myr sampleyr t'eh gra dy vel yn eear phension y steat son sleih nyn daaue cooie dauesyn haink gys yn eash son pension y steat roish yn 6 Mee Averil 2019. T'eh gra, fir er-lheh ta cheet gys eash son pension y steat lurg shoh, nagh vod ad geddyn entreilys da pension y steat v'ayn roish shen, shegin daue shirrey pension steat Vannin noa, ga dy vel ny rateyn ry eeck son cagh neu-chosoyley dy liooar. T'eh gra dy vel pension steat Vannin ec y traa t'ayn cur £241.50 'sy shiaghtin gys pensioneryn t'er jeet dy ve nyn daaue lurg Mee Averil 2019, as dy vel bishaghyn bleinoil goll er reaghey liorish Tinvaal.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy row y coardail daa-heuagh er Shickyrys y Theay v'ain rish y Reeriaght Unnaneysit caghlaait veih Mee Averil 2016, as nagh row eh cheet agh orroosyn haink gys eash pension y steat lurg yn date shen, as ooilley ny pensioneryn shen er pension son ve nyn daaue roish shen, ta jannoo seose daa hreen jeusyn ta cur-stiagh son pensionyn y steat, as ec y traa t'ayn ta £169.50 'sy chiaghtin as shegin da ny reillyn cheddin ve bentyn daue son bishaghey as vees bentyn daue 'sy Reeriagh Unnaneysit. T'eh gra dy vel feme er cur geill da nagh vel y glass three-filley ec y traa t'ayn cheet er y chlane pension ta goll er eeck da fer er-lheh, agh ynrican er y towse bunnidagh.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra, tra ta sorchyn noa dy chooney cadjin argidoil currit er bun ayns ynnyd jeusyn t'ayn hannah, ta slattys cur stiagh brishey 'sy linney-traa dy ve reihalagh. T'eh gra dy vel eh credjal dy vel y caghlaa treealit 'syn aght dy vel Tynwald goaill reesht reill harrish obbraghey pensionyn steat Vannin ain as y ghlass daa-illey treealit neesht, coardail rish ny t'eh gra 'sy Clattys Cormid.
Va imnea ec kuse dy olteynyn yn Chiare as Feed, goaill stiagh Bnr Edge, hug treealtys roish olteynyn yn Chiare as Feed, mychione y chaghlaa shoh ve currit stiagh myr ayrn jeh'n chlaare argidoil, gyn caa dy resooney magh y chooish. Ren yn Tashtey cummal seshoon dy chur fys da olteynyn Tinvaal mychione y chaghlaa treealit, as ta Bnr Edge gra dy ren shen soilshaghey magh dy vel feme er co-choyrle foddey smoo er y chooish.
Ta Bnr Edge gra, ny v'ee gennaghtyn veih shen, dy row eh cleeir nagh vel eh ass laue, nagh vel eh preaysagh kiart nish, dy vel shoh dy choadey yn tashtey choud's ta'n traa goll er y hoshiaght, as myr shoh er-lhee dy lhisagh co-choyrle foddey smoo er ve ayn rish y theay, as red ennagh dy feer er jeet roish son olteynyn Tinvaal dy cheau teiy er. T'ee gra nagh vel shoh yn aght dy gholl er y hoshiaght, as dy vel yn Reiltys gimman trooid eh er egin hene 'sy chlaare argidoil, as nagh vel shen yn aght ta shin jannoo reddyn ayns Ellan Vannin lesh caghlaa cho mooar ayns policy.
Ta Oltey yn Chiare as Feed son Carbory, Balleychashtal as Malew, Tim Glover, gra dy row yn oardagh shoh er ve goit ayns laue dy moal as nagh vel shoh yn aght lhisagh yn Tashtey ve gobbraghey.
As ren olteynyn elley coardail rish Bnr Edge, as haink eh lhee 'sy treealtys eck. As myr shoh, magh ass shen, ta'n Fer-lhee Allinson gra dy jean yn Tashtey caghlaa claare obbyr Tinvaal dy chur caa son slane resooney magh er policy Barrant Pension Steat Vannin rere treealtys er-lheh as rere resooney magh er-lheh, myr va er ny hirrey. T'eh gra dy vel eh jeeaghyn roish gys resooney magh sodjey s'lhea er y pholicy treealit shoh tra ta shin nyn soie dy loayrt mychione traa ry heet argidoil yn ashoon ain 'sy chiaghtin shoh cheet.
Va'n Fer-lhee Allinson loayrt ayns shen ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie, as laa ny vairagh, Jemayrt yn 18 Toshiaght Arree, bee'n chlaare argidoil currit roish ayns Soie Tinvaal Toshiaght Arree. As myr shoh, cheayll shin yn Shirveishagh Tashtee as Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, yn Fer-lhee Alex Allinson, as cheayll shin neesht ayns shen Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge.
Agh ga dy vel yn Fer-lhee Allinson gra dy bee treealtys er-lheh as resooney magh er y chooish, shaghey cur stiagh eh myr ayrn jeh'n chlaare argidoil, ta kuse dy olteynyn gra nagh vel eh shickyr mychione y vun jeh shen.
Ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, gra dy vel ymmodee, ymmodee feyshtyn ayn gyn freggyrt bentyn da shen. T'eh gra dy vel yn Shirveishagh Tashtee gra dy bee treealtys er-lheh son resooney magh mychione shoh, as t'eh gra ayns aght amlagh, yindyssagh. T'eh briaght, vel shen dy ghra ayns yn oardyr vees gobbraghey shoh dy bee fys er-lheh mychione pensionyn, noi ooilley ny sorchyn elley dy chooney cadjin argidoil? T'eh gra nagh vel fys echey er yn ansoor da shen, as nagh vel yn Shirveishagh Tashtee er hoilshaghey magh eh. T'eh briaght, vel shen dy ghra dy jean yn glass three-filley cheet er pension steat Vannin single neesht chammah's er pension y steat son sleih ve nyn daaue? T'eh gra nagh vel fys ain, as nagh vel eie erbee ec olteynyn er ny vees y plan choud's ta shin goll er lesh cummal y coloayrtys ashoonagh shoh, choud's ta shin cummal y resooney magh shoh, oddys goll er rish tammylt.
Ta Mnr Hooper briaght, vel shen dy ghra nagh jean pensioneryn geddyn bishaghey my vees pension steat Vannin oc er yn oyr nagh vel yn Tashtey jannoo eh myr ayrn jeh oardagh y chlaare argidoil? T'eh gra reesht, er yn oyr nagh vel shen vees goll er insh da olteynyn cheet magh ny s'anmee dy yannoo seose y clane skeeal, dy vel eh feer doillee dy ve ny lhie er, dy chur barrant ayns, reddyn ta goll er insh da olteynyn.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel eh er n'gheddyn eam veih ymmodee cummaltee y rheynn reihyssagh nagh vel dy bollagh shickyr cre'n pension t'ad dy gheddyn, nagh vel dy bollagh shickyr veagh builley orroo veih caghlaa, as dy jarroo tra t'eh er hoilshaghey magh y chooish dauesyn, dy vel ad toiggal shen, agh dy vel y feme shen er cur fys da'n theay. T'eh gra, son ymmodee sleih, dy vel ad gennaghtyn dy vel eh beggan ro voghey, dy vel ad geearree tooilley fys, as dy bee shen ny ta'n Reiltys cur daue ayns ny meeaghyn shoh cheet.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel jeih caghlaaghyn er ve jeant da'n Lioar Jiarg-bane, as t'eh gra dy vel yn towse jeusyn shen mysh £1.4 millioon elley cheet magh ass gys pensionyn ass claare argidoil ooilley cooidjagh jeh £1.3 billioon. T'eh gra reesht, ny va feme orroo jannoo neayr's Jemayrt, myr sampleyr, shen dy aa-screeu y Lioar Jiarg-bane draghtit, agh dy vel y Lioar Jiarg-bane ooilley cooidjagh tannaghtyn kiart myr v'ee, dy vel ee er ve ec olteynyn neayr's yn 29 Jerrey Geuree tra ren yn Tashtey yn chied seshoon cur fys, as dy vel ad er n'yannoo seshoon cur fys elley Jelune yn shiaghtin shen – shen dy ghra shiaghtin jiu er dy henney – dy gholl trooid y chlaare argidoil reesht.
Choud's ta'n Tashtey er choardail er cur shaghey cur er bun Barrant Pension Steat Vannin derrey vees resooney magh as co-choyrle er ve jeant, ta'n Tashtey er reaghey dy chur roish bishaghey 4.1% da'n phension bunnidagh son sleih ta nyn daaue as da Pension Steat Vannin, as shen jeeragh rish glass three-filley y Reeriaght Unnaneysit.
Ta'n eear oaseir y Reiltys son ny meanyn, Alistair Ramsey, gra dy beagh eh mee-arreydagh dy liooar son yn Reiltys dy yannoo caghlaaghyn da'n ghlass three-filley cha faggys da'n nah reihys mooar cadjin gyn shirrey barel y theay. Er-lesh dy neu-lickly eh dy bee caghlaaghyn jeant liorish y lught-reill shoh.
Ta Mnr Ramsey gra, yn red ta cur ersyn yindys, mychione yn Tashtey er-lheh, shen ny vees jeeaghyn dy ve gennid dy nous politickagh 'sy rheynn shen, ren gobbraghey ayns aght mooar dy liooar noi echey hene nurree lesh bishaghey ayns keesh cheet stiagh, as eisht lesh yn aght ren ad goaill ayns laue yn glass three-filley, nagh vod eh dy feer fakin y caghlaa shoh taghyrt traa erbee cheet dy leah nish.
Ta Mnr Ramsey gra dy vel yn nah reihys 'sy nah vlein, as dy hreealey caghlaa vees jeeaghyn dy chur neu-vondeish er red ennagh gollrish 6,000 dy phensioneryn, gyn co-choyrle kiart, gyn y choloayrtys ashoonagh va treealit, as gyn eer geddyn ny olteynyn dy kiart aarloo, dy vel eh mee-arreydagh dy liooar.
Ga dy vel yn Tashtey er n'ghoaill toshiaght nish er y choloayrtys ashoonagh nish, tra va sleih loayrt mychione y chooish roish nish v'ad cheet er caghlaaghyn reih dy chur-rish y doilleeid, as cha nel eh derrey kiart nish ta'n Tashtey er jeet er ny t'eh fo jannoo. Ta Mnr Ramsey gra nagh vel olteynyn er n'ghoaill ayrn ayns resooney magh dy choardail rish y vun-eie, as dy chur eab er jannoo shen nish, cho faggys da'n nah reihys, er-lesh dy vel shen ard-viandagh, dy heet er dy meein.
Agh bentyn da'n chlaare argidoil, ta eear Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Chris Robertshaw gra nagh vel shin baghey rere ny couyryn echey, dy vel strughtoor y reiltys ain ass date, as dy vel feme ain er jannoo eh rere yn date t'ayn as er shareaghey eh as cosney gys ynnyd ayn fod mayd dy jarroo cur stiagh ayn reesht as cur dy ve ayn reesht barrant mastey'n theay.
---oooOoo---
Er y gherrid ren yn Reiltys fograghey magh plannyn dy chur seose yn aill sloo gys £12.25 veih'n 1 Mee Averil, agh va treealtyssyn dy vishaghey y rate reesht gys £13.05 Jerrey Fouyir er ve currit shaghey lurg da ny politickeyryn clashtyn barelyn mastey thieyn dellal. Ren yn Rheynn Gastid Dellal fograghey magh dy beagh eh aa-scrutaghey yn aght ta'n rate goll er ooley, lesh tuarastyl currit roish Tinvaal Jerrey Souree.
Ta oltey Sheshaght Lught ny Thieyn-oast, Andy Saunders, gra dy vel feme er jeeaghyn er reayn foddey ny s'lhea dy leih, as reayn dy ghoilleeidyn as er cur-rish ad shen, roish my vees shin gra agh, "My vees shin agh freayll rish cur seose yn aill sloo dy jean dy chooilley pheiagh cheet magh ass boghtynys." T'eh gra nagh vel eh er jeet lesh shen choud's nish.
---oooOoo---
Ta Caairlagh y Boayrd er Thieys as ny Co-voodeeyssyn, David Ashford, gra nagh vel plannyn ayn ec y traa t'ayn dy ailley oaseir dy ghoaill ayns laue cooishyn bentyn da troggalyn follym. Ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie, va feysht er Mnr Ashford cre t'er ve jeant dy ailley peiagh erbee dy chooilleeney yn oik.
Ta Mnr Ashford gra dy vel sur-smooinaghtyn er y chooish choud's as Mean Fouyir 2022 er dy henney, agh dy row briwnys jeant nagh beagh failley couyryn noa 'syn ard shoh yn ymmyrkey share tra ta'n Reiltys cur-rish reddyn nagh vel fondagh.
Ta Mnr Ashford gra dy row coontey jeh'n startey jeant aarloo, agh dy row eh er ny aa-scrutaghey, er ny yeeaghyn er, as nagh vel ad gennaghtyn ec y traa t'ayn dy vel feme er y startey ve pointit. T'eh gra dy vel reyggyryn coorseyn dy obbyr er ve goll er trooid yn Reiltys, as ec y traa ta coontey yn earroo dy ching 'sy Reiltys jannoo seose cooish feer, eer arganeagh, dy vel sleih gennaghtyn nagh vel feme er yn oik shoh dy chur reddyn er nyn doshiaght.
---oooOoo---
Hig toshiaght er strane dy hraaghyn tra bee paartyn jeh raad y choose eddyr Rhumsaa as Doolish cheet dy ve dooint rere shayll choud's ta obbyr goll er cooilleeney dy ghoaill magh shenn sooillyn kiyt 'sy raad as son taggyn raaidey noa dy ve currit stiagh ayn. Hig toshiaght er yn obbyr ayns Rhumsaa laa ny vairagh, lesh paart jeh'n raad ve dooint rere shayll choud's ta'n obbyr goll my yiass gys Connaghyn dagh laa. Bee paartyn jeh'n raad dooint ynrican 'sy laa eddyr 9.30 er y chlag 'sy voghrey derrey 4.30 'syn astyr.
Bee caa da barrooseyn goll y raad tra ta'n raad sooint, as my vees feme er dooney Raad y Clieau tra erbee choud's ta'n obbyr goll er jannoo, eisht veagh yn obbyr er Raad y Choose castit.
---oooOoo---
Ga nagh row kied phlannal er ny gheddyn son troggal boalley marrey noa rish paart jeh'n shooylaghan ayns Doolish, ta obbyr er ve fo raad rish tammylt. Dy leah bee boalley goll eddyr Colloo cooinaghtee y Chaggey er Shooylaghan Harrish gys Thie-aaght y Ven-impiragh, er costys jeh £900,000.
Ta'n Shirveishagh Bun-troggalys, yn Dr Michelle Haywood, gra dy bee'n obbyr jeant liorish Mee Averil, dy vel ad berraghtyn er, dy row eh er ny chumrail beggan er yn oyr dy row drogh earish ayn va jannoo er obbyr as reddyn jeh'n lheid shen, as v'eh orroo jannoo sauchey eh son ny deiney ta gobbraghey er cheu elley y voalley, eer tra ta'n roayrt ayn, myr shoh dy row doolaneyn er ve ayn, gobbraghey 'syn ynnyd shoh. T'ee gra, foddee dy vel shin ayns mean ard-valley Ghoolish, agh dy vel eh dy jarroo ynnyd foshlit dy liooar tra t'eh cheet gys staydyn obbree.
Ta'n Dr Haywood gra dy vel y boalley shoh kiaddit dy vel ablid dy hroggal seose eh ny syrjey my vees feme oc er, as dy row fys oc dy row sleih gennaghtyn feer neu-houyr mychione boalley feer ard y ve ayn as gennaghtyn dooint stiagh ayn, as dy vel eh caghlaa mooar veih'n radlin, as toiggalys oc er shen, myr shoh dy jarroo dy bee shoh mie son y traa t'ayn, choud's ta eaghtyryn ny marrey girree foddee dy bee feme oc er sur-smooinaghtyn er sheeyney magh eh, agh dy row eh kiaddit dy vel shen possible.
---oooOoo---
Ta ooilley ny lughtyn-reill ynnydoil er reaghey as er chlou fys mychione yn rate keesh valjagh oc son y vlein shoh cheet. She Barrantee Marooney t'er choardail rish y vishaghey smoo per cent, lesh bishaghey 22%, vees 44 ping 'sy phunt elley. Ta'n rate syrjey reaghit ec Coonceil Doolish, raad bee eh 602 ping 'sy phunt. Ta daa lught-reill ynnydoil er vreayll y rate keesh valjagh oc ec yn rate cheddin son y vlein argidoil noa, as t'adsyn Skeerey Vreeshey as Malew.