On Air Carnaby Street Chris Williams | 8:00am - 10:00am

Traa dy Liooar 10oo Toshiaght Arree 2025

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 10oo Toshiaght Arree 2025

Ta'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Claire Christian, gra nagh row yn costys jeh yn oyr smoo son geddyn rey rish seshoonyn eddin ry eddin lesh mraane torragh as ny parteayssyn oc dy ynsaghey schleiyn ayroil as myr paarantyn daue. Ta Kiarail Vannin er n'gholl harrish gys aght er-linney, as ta Bnr Christian gra dy vel shen cur caa son tooilley loobid as entreilys er-son lughtyn-thie ta fuirraghtyn er ruggyr lhiannoo. 

Agh va feyshtyn er Bnr Christian ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie mychione y chaghlaa liorish shiartanse dy Olteynyn yn Chiare as Feed, goaill stiagh yn Oltey son Doolish Hiar, Joney Faragher, as yn Oltey son Rhumsaa, Lawrie Hooper.

Ta Bnr Faragher briaght mychione y phohlldal sheshoil ennaghtagh jeh cheet quail paarantyn elley, as mychione jannoo ny sloo lhag-chreeys, as prowalys ayn son shen, lurg yn ruggyr trooid cooney veih peeryn. T'ee briaght yn oyr ta'n Shirveishagh goaill y caa vondeishagh shen son cooney veih peeryn ersooyl veih sleih, as nagh vel yn Shirveishagh coardail dy vel eh cho scanshoil dy chur shen.

Ta Mnr Hooper briaght cre va jeant dy yannoo shickyr dy vel adsyn ta faagit mooie veih saaesyn bun-earrooagh as foddee nagh vod ad geddyn entreilys da ny shirveishyn shoh er-linney ny ayns aght bun-earrooagh, ayns rieughid foast abyl dy gheddyn entreilys da ny shirveishyn shoh, as dy vel eh jeeaghyn dy vel yn Rheynn er reaghey reih eddyr dy chooilley nhee na veg ayns shoh, as dy vel eh ooilley er-linney, as myr shoh dy by vie leshyn toiggal ny t'er ve jeant dy yannoo shickyr nagh vel yn sleih shen as son cre erbee yn oyr nagh vod geddyn entreilys da er-linney dooint magh veih jannoo shen. T'eh briaght neesht vod yn Shirveishagh feeraghey nagh row spaarail argid jannoo seose oyr son y reaghys shoh.

Ta Bnr Christian gra dy row yn reaghys shoh jeant roish my daink ee stiagh 'syn oik eck, myr shoh dy beagh feme er cheet back gys Mnr Hooper, er yn oyr dy row eshyn yn Shirveishagh ec y traa shen, dy gheddyn magh row sess erbee jeant er ny earrooyn shen jeusyn veagh dooint magh. T'ee gra dy by chosoylagh eh dy vel fys echey nagh row sess jeant jeh'n chostys er –son nagh row shen yn oyr va gimman y reaghys, as dy row yn tosheeaght son cur ny seshoonyn y voiraghys dy ynsaghey schleiyn myr paarantyn veih eddin ry eddin gys feeshag bentyn da entreilys as caays, da loobid as da ynsaghey ec bieauid y pheiagh hene as dy chummal seose paart dy gholl er gyn barney.

---oooOooo---

Jerdein shoh chaie, yn 6 Toshiaght Arree, ren Bing ny Coontyssyn Theayagh clashtyn feanish veih Ard Sheckter Kiarail Vannin, Teresa Cope, veih'n Stiureyder Argidoil, Jackie Lawless, as veih ny Stiureyderyn son Shareaghey, Shaun Stacey as Pete Shanahan, as eisht ny s'anmee cheayll ee feanish veih'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Bnr Christian, veih Ard Oaseir y Rheynn, Paul Richardson, as veih'n Stiureyder Sheckteragh son Policy as Strateish, Sam McCauley.

Bentyn da'n chooish, row cochianglyssyn eddyr Kiarail Vannin as yn Rheynn brisht, ta Bnr Christian gra dy vod ee toiggal dy row Kiarail Vannin gobbraghey rere y churrym eck, as dy row paart dy hraa as va politickeyryn as yn Rheynn shirrey cooney lesh theay Vannin dy chur ry lhiattee kuse jeh ny saaseyn shen dy veeinaghey as barganey, myr shoh dy jinnagh ee son shickyrys toiggal dy beagh shen ny va sleih gennaghtyn – shen dy ghra dy row cochianglys brisht eddyr Kiarail Vannin as yn Rheynn – agh dy row eh er coontey kiarailyn mie son theay Vannin.

Ta Bnr Christian gra dy row eam chellvane eck rish Caairlagh Boayrd Kiarail Vannin, as dy ren ee soilshaghey magh jee dy row red ennagh bentyn da'n fys, etc, ayns aght ennagh nagh row gobbraghey dy kiart, as dy row eh reaghit eddyr ish as Bnr Christian, as nagh vel ad shickyr mychione shoh tannaghtyn ayn dy bragh, agh son y traa t'ayn nish, tra ta chaglym ec Boayrd Kiarail Vannin, as foddee dy bee builley ass er y theay, dy beagh reaghys jeant as foddee dy beagh builley ass er y theay, jeh'n lheid as shoh, eisht dy beagh chaglym formoil eddyr oc lesh giare-hennaghys jeant. 

Ta Bnr Christian gra dy beagh ablid oc shirrey ny docamadyn as cummal y coloayrtys ayns shen ec y traa shen, nagh beagh, t'ee treishteil, y varney dy hraa ayn, foddee dy beagh eh laghyn ny shiaghtin, agh dy beagh ablid oc toiggal as cheet gys coardail rish shen. T'ee gra, myr shoh, dy vel ee treishteil dy vel shoh aght dy ynsaghey dy vod ad cur eab er cur lhiettrimmys er red ennagh gollrish shoh taghyrt reesht son y traa t'ayn.    

Ta Bnr Christian gra son shickyrys dy ren ad ooilley v'ad abyl dy chur feyshtyn, ny shaghey shen, dy vriaght son ny docamadyn orroo va feme oc, myr shoh bentyn da eddyr-insh 'syn aght shen, er-lhee dy row shen jeant dy mie as nagh row monney elley dod ad jannoo.

---oooOooo---

Ta coarys dy reayll arrey er ny paitchyn ooilley yn traa er ve currit stiagh ayns y ward paediatragh ayns Thie Lheiys Noble. Lesh y chullee, ren costal £40,000, foddee boandyryn freayll arrey er kuse dy hurransee ayns caghlaaghyn shamyr ooilley ec yn un traa. Haink toyrtys son shoh veih Treisht Kiarail Slaynt Henry Bloom Noble.

Roish nish va daa lhiabbee ard femoil 'sy ward paediatragh son paitchyn smoo ching as va cullee ayn dy reayll arrey orroo, as va larum dy chur fys da boandyr dy row feme er goll gys y lhiabbee dy hessal ny va jannoo er y phaitchey.

Agh er-coontey bishaghey geyre 'syn earroo dy hurransee as doilleeidyn ennalagh oc, va feme er tooilley lhiabbeeeyn ard femoil ny keayrtyn. Lesh yn earroo dy olteynyn y wirran t'ayn nish, cha dod ad bishaghey yn earroo dy lhiabbeeyn gyn cur stiagh ayn coarys smoo share dy reayll arrey orroo. Va'n aght share dy chur cullee ayns daa hamyr elley as dy chochiangley ooilley ny culleeyn rish greie arreydagh meanagh ec stashoon ny boandyryn 'sy ward, as magh ass shoh foddee boandyr ec y stashoon cooilleeney obbyr pabyr agh jeeaghyn er y ghreie arreydagh as dy hessal chelleeragh ny vees taghyrt rish yn surransagh, boayl erbee ta'n surransagh shen. 

Ta'n Reireyder Ward, Sarah Marshall, gra dy row ee er ve ayns shen rish 17 blein as dy row ad debejagh son y lheid rish tammylt liauyr. T'ee gra ayns ny meeaghyn geuree dy vel ad fakin bishaghey mooar 'syn earroo dy phaitchyn cheet stiagh as adsyn feer ching lesh doghan er-coonte virus ny bacteria, as dy mennick dy vel ny paitchyn shoh feme kiarail boandyrys ard femoil. T'ee gra dy row ad er ve gobbraghey cooidjagh ayns ny shey meeaghyn t'er n'gholl shaghey dy yannoo shickyr dy vel ad coardail rish stundayrtyn yn Sheshaght son Kiarail Chriticoil Phaediatragh, as sessal ny stundayrtyn t'ad coardail rish as cur enn er boayl erbee ta barney ayn. T'ee gra dy row fys oc rish foddey dy row y chullee shoh lane femoil son y ward, as nish dy vel yn daa lhiabbee elley oc as caa dy yannoo ymmyd jeu son cooishyn ard femoil, dy jean shoh cooney lhieu dy mooar ayns freayll sauchey ny paitchyn 'sy ward.

Loayr yn Reireyder Dellal son Mraane as Paitchyn as Lughtyn-Thie Cooidjagh, Jenny Davies, rish Treisht Kiarail Slaynt Henry Bloom Noble Jerrey Fouyir nurree, as ren yn Treisht coardail rish y yeearree son toyrtys. Ta coyrleyder lhee y Treisht, Malcolm Clague, gra dy vel olteynyn y Treisht goaill soylley jeh, dy dod ad cooney lesh Ward ny Paitchyn dy chionnaghey cullee elley dy chooney lhieu goaill kiarail jeh paitchyn ching. T'eh gra nagh bee eh ynrican jeh vondeish choud's ta doghanyn ennalagh veih virus ayn 'sy gheurey, agh dy jean eh cooney lesh freayll arrey er as sessal paitchyn as ta teaymyn oc, as cooney lhieusyn as va obbraid er y chree oc dy chouyral ayns shoh ny s'moghey as lesh y lught-thie oc faggys daue.

---oooOooo---

Ta eirinee goll er greinnaghey dy hirrey cooney lesh lomarcanys as doilleeidyn bentyn da slaynt inchynagh as foddee dy vel ad cochianglt rish yn obbyr oc. Ta Sheshaght Ashoonagh Vannin ny Heirinee cur geill da troddan, 'Gow Kiarail jeh Dty Chione', 'sy chiaghtin shoh vees jeeraghey er goaill ayns laue cooishyn lesh foays 'sy cherroo eirinagh. 

'Sy Reeriaght Unnaneysit, ta 95% jeh eirinee ny saa na 40 blein dy aash gra dy vel drogh laynt inchynagh fer jeh ny doilleeidyn follit smoo ta jannoo er eirinee 'sy lhing shoh. Ta fysseree s'noa veih Oik y Staddystaght Ashoonagh soilshaghey magh dy row 36 cooish recortit 'sy jeadys eirinagh ayns Sostyn as 'sy Vretin 'sy vlein 2021 jeh sleih ren reih dy chur kione er y vioys oc hene.  

Myr ayrn jeh'n troddan shoh, ta Sheshaght Ashoonagh Vannin ny Heirinee er lhunney possan noa enmyssit Faiyr S'glassey dy chooney lesh as dy phohlldal eirinee.

Ta Screeudeyr Cadjin y Heshaght Ashoonagh Vannin, Sarah Comish, gra dy vel beoyn t'ayn dy vel eirinee aegey smoo lickly dy loayrt mychione cooishyn gollrish shoh, choud's t'eh smoo doolaneagh er nyn son ta 'sy cheeloghe shinney. T'ee gra dy vod eirinee gobbraghey foddey ny smoo ooryn 'sy chiaghtin na shiaghtin obbree cadjin, as dy vel beoyn oc gyn goaill laghyn seyrey, er yn oyr nagh vel gowaltys jeeaghyn dy obbraghey gollrish shen. T'ee gra, tra ta'n laa obbree corpagh er jeet gys jerrey, eisht dy vel eirinee cheet sthie gys carnane dy obbyr pabyr dy vel feme orroo gobbraghey ny hrooid dy reayll dellal y ghowaltys oc goll.

Ta Sam Morrey ny eirinagh ayns Skeer' Andreays, as t'eh gra dy vel eirinee fo phreays veih'n earish, dy vel curmyn argidoil orroo, dy vel beiyn oc, troaryn, greienyn. T'eh gra nagh vel veg ny smoo preaysagh na shayll dy emshyr ve ec eirinagh as dy vel greienyn brishey sheese  as nagh vel oltyn ry gheddyn, ny nagh vel skimmee ayn dy charraghey eh, dy vel ny preayssyn erskyn insh. T'eh gra nagh vel ad ayns bea y theay, myr shoh nagh vel enn er, nagh vel eh ry akin, as dy vel gowaltyssyn cho fadaneagh, lesh veg agh un pheiagh ny daa pheiagh 'sy ghowaltys son y chooid smoo jeh'n traa, dy vel eh feer neu-heshaghtagh ny keayrtyn.  

---oooOooo---  

Ta'n Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay er chlou plan dy chur bree da Slattys Coayl Ablid 2023, vees reaghey yn aght bee caghlaaghyn jeant rere claare hraa, dy chur bree da'n clane Slattys liorish jerrey ny bleeaney. Ta dean y Clattys dy choadey cairyn as ooashlid as foays ocsyn as foddee dy vel ad ayns gaue, dy chur loobid 'syn aght t'eh coadey sleih liorish cur enn er ny staydyn foddee cur er sleih coayl ablid. Foddee ad shoh goaill stiagh anlheiltyssyn, doilleeidyn lesh ynsaghey, doilleeidyn lesh slaynt inchynagh, stroakyn, gortyn da'n chione, ny dementia cheet orroo.

Nee'n Slattys noa cur yn Ellan jeeragh rish y Reeriaght Unnaneysit, boayl ta lheid y clattys ayn hannah. Ta'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Claire Christian, gra dy vel yn slattys cheet veih'n Reiltys ve currit da jannoo rere yn date creatlagh slattyssagh yn Ellan, as dy jean eh shickyr dy vel sleih ec y chree jeh'n choarys dy yannoo reaghyssyn liorish cooney lhieu dy yannoo reaghyssyn er-nyn-son hene ayns cooishyn laaoil gollrish slaynt as foays, shelloodeyrys as cooishyn argidoil. T'ee gra dy vel yn dean jeh dy chur pooar da sleih dy yannoo reaghyssyn er-nyn-son hene tra erbee vees shen possible as dy choady sleih t'er choayl ablid liorish cur creatlagh loobagh vees jeeaghyn gys yn traa ry heet.

---oooOooo---

Ta Kiarail Vannin gra dy vel aggyrt er shirveishyn ny fir-lhee chadjin foast ard as dy vel yn earroo dy leih nagh vel kionefenish tra ta quaaltyssyn reaghit jannoo seose doilleeid. Nurree, ren fir-lhee chadjin fakin er mean ny shlee na 32,000 dy hurransee dagh mee. 

Ta Kiarail Vannin gra dy vel surransee ayns shiartanse dy lheelannyn fuirraghtyn ny sodjey son quaaltyssyn na ayns lheelannyn elley. Ta sleih farkaght son quaaltyssyn ayns Balley ny Sallee, Purt ny Hinshey as 'sy lheelann Sniaul rish queig laghyn ny ny s'girrey na shen, agh foddee sleih recortit ayns Laksey fuirraghtyn choud as feed laa son quaaltys lesh fer-lhee cadjin.

Ta pabyryn jeant aarloo son chaglym boayrd Kiarail Vannin cheet er yn aght ta bishaghey ayns pobble yn Ellan cur tooilley surransee ere rollaghyn ny fir-lhee, lesh yn aggyrt cheet dy ve ny syrjey. 

Ta'n shirveish cur 6,400 oor son quaaltyssyn dagh mee, vees ny syrjey liorish 28% cosoyley rish y stayd jeih bleeaney er dy henney, agh 'sy traa cheddin ta'n traa lowit son quaaltys er vishaghey liorish 40%. Ny yeih shen, cha nel doilleeid lesh olteynyn y wirran ec y traa t'ayn, as ta Kiarail Vannin gra nagh vel monney ynnydyn follym ayns lheelannyn trooid yn Ellan ec y traa t'ayn. 

Ta Kiarail Vannin feeraghey neesht dy vel ee er chee lhunney prowalys jeh shirveish lesh fer-lhee cadjin er-linney, as dy vel coloayrtyssyn foast goll er cummal rish fer-lhee cadjin foddee dy heet dy vaghey 'syn Ellan.  

---oooOooo---

Ta'n Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra dy vel plan yn Tashtey son Barrant er Pension Vannin er chur er bun resooney magh ashoonagh, agh dy vel reddyn ayns pabyryn naight y Reeriaght Unnaneysit er chur sleih er shaghryn. My vees Tinvaal coardail rish y Varrant er Pension Vannin, nee pension y steat er-nyn-son haink dy ve nyn daaue lurg yn 5 Mee Averil 2019 yrjaghey dagh blein veih Mee Averil 2025 maghey liorish eddyr yn rate bolgey argidoil 'syn Ayndagh Prios Kionnee veih Mean Fouyir roish shen, ny liorish 2%, cre erbee jeu vees ny syrjey. Shoh dy chur eab er cummal seose yn Tashtey yn Urryssaght Ashoonagh, as faaishnys jeant dy beagh eh follym liorish 2047, as dy jinnagh shoh er mysh 6,600 dy leih. 

Ec y traa t'ayn, ta glass three filley jannoo shickyr dy vel pensionyn gyrjaghey dagh blein liorish yn rate dy volgey argidoil, liorish bishaghey ayns bishaghey ayns argid cheet stiagh er mean, ny liorish 2.5%, cre erbee jeu ta'n earroo syrjey, as t'eh cochianglt rish coardail maylartagh rish y Reeriaght Unnaneysit. Choud's dy jean shen tannaghtyn ayn er-nyn-son haink dy ve nyn daaue roish 2019 (as shen dy ghra mysh 14,000 dy leih) ta'n Fer-lhee Allinson gra dy jinnagh shen caghlaa my vees Reiltys y Reeriaght Unnaneysit reaghey dy gheddyn rey rish.  

Ta'n Fer-lhee Allinson gra, my vees Reiltys y Reeriaght Unnaneysit geddyn rey rish y ghlass three filley, eisht dy jean eh orroosyn va nyn bensioneyryn roish 2019, as dy beagh feme ain jeeaghyn er ny vees ry yannoo ain dy chooney lhieu trooid ny aghtyn dy chooney elley t'ad dy hebbal dy yannoo shickyr dy vel ad freayll ny vondeishyn oc as yn aghtbeaghee oc. T'eh gra dy vel ny caghlaaghyn shoh dy feer dy chur eab er brishey y cochianglys shen rish y Reeriaght Unnaneysit dy chosney reill er ny pensionyn ain as dy ve abyl dy chur barrant da pensioneryn nish as 'sy traa ry heet dy vel Tashtey yn Urryssaght Ashoonagh nee ayns rieughid cur daue ny pensionyn as cooney cadjin argidoil t'ad jerkal rish as t'ad toilchin.

---oooOooo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, gra dy vel imnea eck vel ny caghlaaghyn treealit shoh ayns coardail rish Slattys Cormid 2017. Ver ee treealtys roish yn Chiare as Feed laa ny vairagh ayns eab dy scarrey ny caghlaaghyn treealit veih cooid er-mayrn yn oardagh ayns reaghey y chlaare argidoil. Tra nee olteynyn Tinvaal ceau teiy mychione y chlaare argidoil shiaghtin laa ny vairagh, t'eh orroo votal son y clane docamad, shaghey ronnagheyn er-lheh jeh. Ta Bnr Edge gra dy vel feme er tooilley resooney magh mastey politickeyryn mychione red ennagh as ish gennaghtyn dy vel eh jannoo seose far-vriwnys rere eash.

Ta Bnr Edge gra, dy yannoo ny sloo eh veih'n ghlass three filley, as shen reaghit ec 2.5%, dy ghra dy vel eh 2%, tra ta dy chooilley chostys vea elley gyrjaghey, er-lhee dy vel ny fir er-lheh shoh as t'ad er-chee geddyn pension, my vees ad geddyn eh, cheet dy ve nyn daue lurg yn 5 Mee Averil 2019. T'ee gra nagh vel y caa shen er ve oc, er yn oyr dy vel ad er jeet hannah gys yn eash dy ve nyn daaue, nagh vel y caa er ve oc gollrish y sheeloghe saa, as my vees shin loayrt mychione cairys eddyr sheelogheyn, er-lhee dy vod mayd ve jannoo shoh ayns aght elley. 

Ta Bnr Edge gra dy vel possanyn dy leih ayn as dy bee ad foast geddyn lhieeney da pension steat Vannin, as dy vel shen goll sheese choud's ta'n traa goll shaghey, agh dy vel possanyn dy leih ayn as dy bee ad foast geddyn shen, as eisht bee ny possanyn noa shoh dy leih ayn nagh jean. T'ee gra dy row fer jeh ny reddyn dooyrt ee 'sy resooney magh, dy beagh caghlaaghyn mooarey dy ve jeant, dy lhisagh lhieeney da pension steat Vannin ve ain, as nagh vel ee credjal dy beagh shoh cosoyley rish shen choud's ta reddyn goll er nyn doshiaght. 

Ta Bnr Edge gra dy nee ayns rieughid conaant sheshoil ta ny pensioneryn er n'ghoaill rish y Reiltys, dy yannoo shickyr dy vel pension er-nyn-son. T'ee gra dy vel fer jeh ny reddyn ta cur boirey urree, dy vel eh jeeaghyn dy ve, 'syn ard whaiyl, dy vel yn sheiltynys ayn dy vel ec yn chooid smoo dy phensioneryn neesht pension veih'n cheird oc, agh nagh vel shen yn aght as dy vel ymmodee sleih ayns Ellan Vannin ny lhie ynrican er pension y steat oc.

Ta Bnr Edge gra dy vel ee gennaghtyn dy row eh conaant sheshoil v'er ny ghoaill veih'n Reiltys, as yn nhee dy row eh er ny vee-reirey ooilley ny bleeantyn shoh, as er-lhee dy jarroo dy dooyrt yn Fer-lhee Allinson nagh vel y coarys er chaghlaa neayr's 1948, agh dy ren eh caghlaa, dy ren eh caghlaa tra hie shin stiagh 'sy choarys jeh'n ghlass three filley, as nagh vel ee gennaghtyn dy row myn-vrishey dy liooar ayn bentyn da'n vuilley er sleih Vannin nagh vel ocsyn pensionyn veih'n cheird oc   

Ta Bnr Edge gra, yn aght ta'n oardagh ain son y chlaare argidoil, dy nee fait accompli eh, dy vel oo edyr votal ayns foayr j'ee ny nagh vel, as my vees shoh, goaill ersooyl y glass three filley, jannoo seose paart jeh shen, nagh vel reihyn ayns rieughid ec olteynyn, as my vees sleih jeeaghyn er neu-chormid y votal nish neayr's ta'n Ard Shirveishagh er n'gheddyn yn jeihoo Hirveishagh, dy nee cooish vooar ee as dy vel ee toilchin resooney magh kiart jeh'n pholicy mastey olteynyn yn Chiare as Feed, as t'ee treishteilagh dy jig eh back scarrit son teiy goll er y hoshiaght ayns Tinvaal.

---oooOooo--- 

Lesh y chlaare argidoil cheet shiaghtin laa ny vairagh, yn 18 Toshiaght Arree, ta'n Fer-lhee Allinson, gra dy vel yn tashtey dy Urryssaght Ashoonagh £1.1 billioon ec y traa t'ayn as dy vel eh geearree freayll eh gollrish shen as cur er aase as dy jean y chlaare argidoil soilshaghey magh yn aght nee ad shen. 

Ta Fer-lhee Allinson gra dy vel ny tashtaghyn freillt ec y traa t'ayn £1.866 billioon, as dy vel ad ayns rieughid er naase liorish £60 millioon neayr's yn traa shoh nurree, as reesht dy vel ad freayll rish baih shen as cur gys ny tashtaghyn freillt shen dy yannoo shickyr dy vel ad ayns shoh son yn ashoon. T'eh gra dy vel ymmodee imneaghyn mychione tarmaynys y Reeriaght Unnaneysit as rate aase y Reeriaght Unnaneysit. T'eh gra dy vel faaishnys ec yn cholught Moodie dy bee'n rate aase ain mysh 3% ayns yn daa vlein shoh cheet, myr shoh dy vel shen slayntoil.

---oooOooo---

Ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie, dinsh yn Shirveishagh Ynsee, Spoyrt as Cultoor, Daphne Caine, da olteynyn nagh row plaiynt erbee er jeet stiagh bentyn da policy y Rheynn dy chur lhiettrimmys er studeyryn jannoo ymmyd jeh chellvaneyn shooyllagh ayns scoillyn. Va co-choyrle eddyr yn Rheynn as ard ir ynsee as ny sheshaghtyn keirdey ec jerrey 2024, agh ta'n Rheynn gra dy row y policy dy chur-rish boirey ayns lessoonyn, y postyraght as ymmyd jeh shooylleeyn nagh row cooie.

Ta Bnr Caine gra dy row freggyrt jarrooagh harrish ooilley er jeet. T'ee gra ec y toshiaght dy row paart dy imnea veih paart dy leih aegey, agh dy jinnagh ee gra nish dy row eh nish er ny ghlackey, as dy vel ymmodee reddyn jarrooagh er jeet veih. 

---oooOooo---

Ta feanish skeealagh er ve ayn dy vel earroo smoo dy cheayrtyn as ta sleih dumpal nheeghyn dy mee-lowit er y cheer, shaghey cur ad gys ynnyd jeelym, er yn oyr dy row costyssyn currit er bun son sleih dy eeck tra v'ad faagail shenn chullee lectraneagh ayns ny ynnydyn jeelym. 

Ren Oltey yn Chiare as Feed son Carbory, Balleychashtal as Malew, Jason Moorhouse, cur feysht er yn Ard Shirveishagh, Alfred Cannan, ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie, row sess er ve jeant jeh dumpal mee-lowit. 

Ta Mnr Cannan gra dy vel dumpal mee-lowit goll er reill rere Slattys Ortch 1972 liorish lughtyn-reill ynnydoil as ny meoiryn shee. T'eh gra dy vel yn Rheynn Cooishyn Sthie er veeraghey nagh row veg jeant bentyn da cur bree da'n slattys cheusthie jeh'n daa vee jeig shoh chaie bentyn da dumpal mee-lowit ayns Ellan Vannin.

---oooOooo--- 

Bee shiartanse dy etlaghyn easyJet er coorseyn scanshoil da'n Ellan jeant ny sloo eddyr Mee Averil as Jerrey Fouyir. Cha bee whilleen etlagh gys Leyrphoyl Jemayrt, Jecrean as Jesarn, as son y chooid smoo cha bee etlagh gys Mancuin Jemayrt as Jecrean. Cha jig caghlaa ayns etlaghyn gys Gatwick. Ta loayreyder ass-lieh easyJet gra dy vel y caghlaa dy yannoo shickyr dy vel y chlaare hraa echey freggyrtagh da'n earroo dy hroailtee t'ayn.

---oooOooo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Veanagh, Chris Thomas, gra nagh lhisagh sleih goaill yindys dy vel yn lhuingys aer easyJet er scryssey magh shiartanse dy etleeyn eddyr Runnysvie as Leyrphoyl as Mancuin. Y vee shoh chaie, ren olteynyn Tinvaal coardail lesh un aigney Policy son Shirveishyn Aer Strateishagh vees cheet reesht er ve currit da reaghys speyryn foshlit, gyn feme er lhuingyssyn aer shirrey kied bentyn da shirveishyn aer. Ren yn Shirveishagh Gastid Dellal, Tim Johnston, soilshaghey magh dy vel mysh £4 millioon goll er ceau 'sy vlein ec y traa t'ayn dy chummal seose coorseyn aer.

Bentyn da shirveishyn ve scryssit magh, ta Mnr Thomas gra, er-lesh, dy nee'n irrinys eh dy vel easyJet as ny lhuingyssyn aer elley ta gobbraghey ass Ellan Vannin, tra t'eh jeh vondeish daue dy yannoo myr shen. T'eh gra nish dy vel creatlagh ain vees ayn, ymmyrkey vees ayn, as dy lhisagh shen er ve ayn bleeantyn er dy henney, ayns rieughid, as dy jarroo yn creatlagh t'ain nish, nagh vel eh veg neu-chasley dy feer rish shen v'ain rish ny jeih bleeaney t'er n'gholl shaghey, as nagh vel shin laccal agh coloayrtys mie, co-obbraghey mie, eddyr ny lhuingyssyn aer as yn sleih 'syn Ellan as fys oc er shen ta cur er lhuingyssyn aer jannoo ny t'ad er-chee jannoo. 

Ta Mnr Thomas gra dy nee'n poynt ard scanshoil eh, dy vel kiare tuarastylyn ain harrish ny queig ny shey bleeantyn shoh chaie, as dy vel feme ain er ny smoo na tuarastylyn, as dy vel eh lane femoil dy bollagh dy vel cochianglys share lesh lhuingyssyn aer. T'eh gra dy vel yn lught-thie echey hene cur preays er yn laa shen mychione y ghreain oc as yn aght t'ad mollit mychione ny caghlaaghyn 'sy chlaare hraa son y tourey shoh cheet, er yn oyr, ga dy row ad ry gheddyn roish nish, dy vel fys s'lhea cheet dy ve orroo, myr shoh dy vel feme er jannoo reddyn ymmyrchagh.

Ta Mnr Thomas gra dy vel feme er y phurt aer jannoo dy chooilley red as oddys eh dy ve ny share, agh ny t'er ve jeant ec yn Reiltys bentyn da shirveishyn aer rish kuse dy vleeantyn ta kiart er n'gholl shaghey, cha nel shen agh dy leaystey as dy uirraghtyn as dy yeeaghyn son coardail er quoi vees jannoo cre erbee. T'eh gra dy row feme ain er jannoo ny smoo three bleeaney er dy henney, agh dy ren shen taghyrt as dy vel feme ain ayns rieughid er jannoo eh.

Ta Mnr Thomas gra dy vel feme ain er loayrt mychione nheeghyn ymmyrchagh gollrish freayll etleeyn as skimmeeyn ayns shoh ayns Ellan Vannin, as my vees feme ain er eeck son shen, eisht bee orrin eh eeck er-e-hon, as dy vel feme ain er jannoo reddyn ymmyrchagh gollrish shareaghey ablid y phurt aer dy gheddyn etleeyn stiagh magh ayns caghlaaghyn stayd; dy vel feme ain er jannoo ymmyd jeh'n argid coonee ain as y pooar ain ayns kionnaghey dy kiart, dy ghreinnaghey lhuingyssyn aer dy chur ny shirveishyn ta shin ooilley feme.

Ta Mnr Thomas gra son shickyrys dy lhisagh parteayssyn strateishagh ve ain rish lhuingyssyn aer, as un chooish as ta fys echey dy voddagh shin ve loayrt rish easyJet mychione eck, shen ayns rieughid eeck son ny skimmeeyn as ny etleeyn oc dy ve ayns shoh, veih'n etlagh s'jerree gys yn chied etlagh yn laa er-giyn. T'eh gra dy vel yn earroo dy etlaghyn neayr's 2012 er jeet dy ve giarrit ny smoo na'n lieh ayrn, er yn oyr dy vel ny etleeyn er jeet dy ve ny smoo as ta'n earroo dy etlaghyn er jeet dy ve ny sloo. 

Ta Mnr Thomas gra nagh vel y leodaghey shen ry akin wheesh 'syn earroo dy hroailtee er yn oyr dy vel ny etleeyn er jeet dy ve ny smoo, as dy vel feme dy jarroo ayns smooinaghtyn er yn wooadys as er yn torch dy etleeyn ta cheet gys shoh, as dy vel shin er jeet dy ve ayns stayd feer olk, dy nee doilleeid gyn jerrey eh, er yn oyr dy vel yn Ellan ny voayl sloo taitnyssagh dy vaghey as dy obbraghey ayn as dy chur keayrt er my vees drogh cho-chianglys aer ayn, as dy vel feme ain er reaghey y co-chianglys aer, as dy vel feme ain er goll cheu hoal jeh arganeyssyn politickagh as cur bree da aghtyn feayslee feer ta ymmyrchagh soit er coloayrtys rieugh eddyr stiureyder y phurt aer as boayrd y phurt aer as adsyn as ta fys mie oc er lhuingyssyn aer ta gobbraghey 'syn Ellan, rish ny lhuingyssyn aer hene.

---oooOooo---

Ta'n Rheynn Gastid Dellal er veeraghey dy vel yn laa s'jerree er ve sheeynt magh reesht son yeeareyderyn dy chur stiagh son Toyrtys Baghey Glass. Va reaghys jeant hoshiaght Jerrey Fouyir 2024 dy beagh yn date s'jerree dy chur stiagh son toyrtys currit gys jerrey Mee Vayrt 2025, agh nish t'eh er ve currit shaghey reesht gys yn 30 Mean Souree. Er-coontey shoh, shen dy ghra dy bee'n date s'jerree son jannoo y nah aa-scrutaght lurg cooilleeney obbraghyn er ve currit gys yn 30 Mean Fouyir.

Ta loayreyder ass-lieh yn Rheynn Gastid Dellal gra dy row imnea mychione conaanteyderyn lowit ve ry gheddyn dy ve abyl dy chooilleeney ny obbraghyn cheusthie jeh'n traa va'n skeim goll. Va reaghys jeant dy heeyney magh ny dateyn s'jerree liorish three meeaghyn dy yannoo shickyr dy vod adsyn as v'eh coardit dy beagh toyrtyssyn ry gheddyn oc, abyl dy gheddyn ny obbraghyn jeant as eeckit as dy chur stiagh yeearreeyn son toyrtyssyn. 

Cha nel yeearreeyn noa son aa-scrutaghtyn ny son toyrtyssyn goll er goaill, as cha nel yn sheeyney magh agh er-son yeeareyderyn va goll trooid y choarys hannah ec yn 30 Mean Fouyir 2024.

Ayns ynnyd jeh'n skeim shoh, nee'n Rheynn Chymmyltaght, Bee as Eirinys lhunney skeim noa son cullee chiow as carbon injil eck.

---oooOooo---

Ta kied er ve currit dy heeyney magh close ny cosneyderyn ec ardan ny ratchyn TT. Magh ass shoh, ta kied ec yn Rheynn Gastid Dellal dy yannoo ny smoo yn ard as ta eaghtyr creoi er my heear veih'n troggal smoo, ayn ta ny markee ayns ny three ynnyd toshee loayrt rish ny meanyn as jannoo ard-eailley jeh'n speeideilys oc. 

Ec y traa t'ayn ta close ny cosneyderyn ayns paart lesh eaghtyr creoi as ayns paart lesh faiyr, lesh cribban goll trooid y vean jeh, as ta adsyn ta jeeaghyn er ny vees taghyrt nyn shassoo er yn aiyr. 'Sy yeearree phlannal ta'n reiltys gra dy vel gaueyn da slaynt as sauchey lesh y chribban, as sleih snapperal er, as liorish cur eaghtyr noa er y clane ard dy beagh eh jeant myr reamys as sassey as smoo ymmydoil bee eh dy yannoo ymmyd jeh.  

---oooOooo---

Ta Coonceil Ghoolish gra dy jean aght noa dy hymsaghey mayll cur tooilley loobid da ny tannyssyn echey veih Mee Averil maghey. Nee'n lught-reill goaill eeckyssyn harrish daa hiaghtin jeig as daeed, shaghey harrish jeih shiaghtin as daeed myr ta'n aght nish. Bee caa er ny hebbal da tannyssyn dy chur shaghey mayll rish kegeesh my vees ad feme shen as my vees daill dy liooar oc dy eeck y lhiastynys. Ta'n Coonceil gra dy jean shoh cooney lesh lughtyn-thie dy reirey y chlaare argidoil echey ny share.

Ta Caairlagh Bing Thieys as Shellooderys y Choonceil, y Coonceilagh Devon Watson, gra, 'sy lhing shoh, dy vel reayn lhean dy reihyn son eeck, goaill stiagh liorish feeaghan jeeragh vees feer ennoil; eeck er-linney; eeck trooid eam chellvane; liorish oardyr beayn; as liorish eeck dy jeeragh ass cooney cadjin argidoil veih'n Reiltys; as t'eh gra myr shoh nagh vel feme er rheynn y vlein er coarys chymsee jeih shiaghtin as daeed. T'eh gra dy bee'n towse bleinoil yn red cheddin as dy bee eeckyssyn agh er nyn ooley harrish yn daa hiaghtin jeig as daeed, shaghey harrish jeih shiaghtin as daeed.

Ta'n Coonceilagh Watson gra dy vel shoh dy chur aght neu-chramp agh loobagh dy eeck as dy hymsaghey mayll, as yn oyr smoo er-e-hon dy chooney ny share lesh lughtyn-reill dy reirey y chlaare argidoil oc harrish slane blein chammah's cur y vondeish jeh laghyn seyrey veih mayll er nyn son ta laccal shen, as dy bunnidagh dy vel eh cur caa er-ash da ny tannyssyn dy stiurey ny cooishyn argidoil oc hene. 
Bee screeuyn dy hoilshaghey magh y caghlaa as ny vondeishyn cummyssagh jeh'n ymmyrkey noa currit da dy chooilley hannys 'sy vee shoh cheet, as bee fys ry gheddyn neesht ayns screeuyn naight y Choonceil er thieys. Bee bree currit da ny saaseyn noa veih'n shiaghtin goaill toshiaght yn 7 Mee Averil.

Ta shin er ve clashtyn mychione lughtyn-reill ynnydoil reaghey yn rate keesh valjagh oc son y vlein argidoil shoh cheet, as ta feme oc er paart dy argid elley er yn oyr dy bee reihyssyn goll er cummal mleeaney. Shen dy ghra, dy vel ad treishteil dy bee reihyssyn goll er cummal, agh dy mennick cha nel sleih dy liooar cur stiagh dy ve nyn shirreyderyn, as ta ynnyd ry gheddyn ec yn un pheiagh t'er chur stiagh dy ve ny Varrantagh, gyn feme er cummal reihys.

---oooOooo---

Mee Averil mleeaney cha bee Caairlagh Barrantee Purt Chiarn, Godfrey Egee, cur stiagh reesht dy ve ny hirreyder, agh t'eh treishteil dy bee sleih noa geearree ve nyn Marrantee. T'ee gra hoshiaght tra hug eh yn ennym echey stiagh ayn, v'eh er yn oyr dy row imnea echey mychione yn ard ynnydoil, boayl v'eh baghey, dy row caghlaaghyn cooish ec y traa: geddyn y droghad foshlit reesht er y chassan rish y choose, as kuse dy chooishyn elley back 'sy vlein 2012, as t'eh gra dy vel eh feer scanshoil dy vel sleih er nyn doshiaght as jannoo nyn gooidshare son y cho-voodeeys ynnydoil. T'eh gra dy row shen va cur brod da ec y traa shen, as dy ren eh tannaghyn ayn er yn oyr dy row eh gennaghtyn dy ve currit da freayll rish jannoo yn red kiart, dy chur eab er goll er y hoshiaght son Purt Chiarn as 'syn aght t'eh fakin eh son y jiass yn Ellan neesht. 

Ta Mnr Egee gra dy vel eh er nynsaghey mooarane, as dy jinnagh eh greinnaghey sleih dy heet er nyn doshiaght ynrican son shen, as dy vel feme er ve oltey y wirran ayns rieughid, smooinaghtyn er nagh vod oo cheet gys y Voayrd as gra dy jean oo caghlaa yn seihll, er yn oyr dy vel olteynyn y Voayrd ayn, as ocsyn dy vel shiaght olteynyn y Voayrd, myr shoh dy vel feme er gobbraghey myr fwirran as nagh vel oo rieau geddyn ooilley y Voayrd dy kinjagh dy choardail, myr shoh tra t'ou faagail chaglym shen y Voayrd dy vel eh ort soiaghey jeh, mie dy liooar, nagh daink eh rere my aigney ayns shen, agh dy row yn chooid smoo jeh'n Voayrd, as dy vel shen myr t'eh, dy vel eh yn politickaght, eer my vees eh ec keim injil.

Ta Mnr Egee gra dy vel feme er crackan chiu ve ec sleih, myr ta kuse dy olteynyn y Voayrd er n'ghra, dy vel oo fakin reddyn er ny meanyn sheshoil, as dy vel sleih ayns shen screeu fo enmyn foalsey, agh dy vel eie mie ayd er quoi t'ayn, agh nagh vel eh ort agh dy hurral eh.

My vees sleih smooinaghtyn mychione cur stiagh son y Voayrd, ta Mnr Egee gra dy jinnagh eh greinnaghey ad dy yannoo, shen foddee dy ve kionefenish fer jeh ny chaglymym theayagh, yn 11 Toshiaght Arree ny'n 11 Mee Vayrt. Foddee ad cheet gys shen as foddee geaishtagh rish yn aght ta chaglym theayagh goll, as dy jinnagh shen cur eie mie daue. T'eh gra ayns rieughid dy vel yn red ard scanshoil er-e-hon, dy vel feme er ve oltey y wirran as dy obbraghey rish y Voayrd. T'eh cur raaue noi cheet stiagh as smooinaghtyn dy bee eh geddyn dy bollagh rere dty aigney chelleeragh, as gyn cur stiagh my vees agh un chooish mychione t'ou kiarit, dy vel eh mychione dy chooilley chooish elley 'sy valley beg cheerey, dy vel feme erriu ooilley ve kiarit mychione glenney y traie as reirey y gheinnagh, ny folmaghey coir hrustyr as cre erbee elley, as greinnaghey thieyn dellal dy yannoo dy mie as ooilley jeh'n lheid shen, agh dy vel oo gobbraghey myr oltey y wirran tra t'ou cheet er dty hoshiaght.

---oooOooo--- 

Ta Barrantee Skeerey Maayl er vishaghey yn rate keesh valjagh oc son y vlein argidoil shoh cheet liorish 13 ping, as ta'n rate noa er jeet dy ve 161 ping 'sy phunt. Ta'n lught-reill gra dy vel eh er-coontey taillaghyn syrjey ayns ynnyd jeelym y heear chammah's costyssyn son reihyssyn as jeh claare dy gheddyn rey rish Sarkyl Chrontagh Shapaanagh. 

Ta ny Barrantee gra dy row ad cur eab ayns ny three bleeaney t'er n'gholl shaghey ayns freayll yn rate keesh valjagh injil, lesh veg dy vishaghey three bleeaney er dy henney, as bishaghey 1.4% ayns cagh jeh'n daa vlein neayr's shen, er yn oyr dy row ad cur enn er doilleeidyn son cummaltee ayns ny bleeantyn cheet magh ass y phandemagh, as dy ren ad ymmyd jeh tashtaghyn freillt dy veeinaghey eiyrtys ny rateyn ard dy volgey argidoil.

Ta ny Barrantee gra dy vel y bishaghey son y vlein argidoil shoh cheet soit er aght dy chosney argid vees fondagh as nee jannoo shickyr dy vel claare argidoil vees ry chummal seose ec Barrantee 'sy traa ry heet.

Ta Barrantee Skeerey Breeshey er veeraghey dy jean ad freayll y rate keesh valjagh ec 70 ping 'sy phunt, as t'ad gra dy vel ad er ve kiarailagh ayns reaghey y chlaare argidoil oc.
 
Ayns Skeerey Lezayre, ta ny Barrantee er vograghey magh bishaghey 3.7% 'sy rate keesh valjagh, myr shoh bee'n rate 114 ping 'sy phunt, as t'ad gra dy vel shoh er-coontey costyssyn 

Ta Barrantee Skeerey Carmane er chur yn rate keesh valjagh echey gys 97 ping 'sy phunt, as ta tailley soit jeh £165 son reirey ortch.

Ta Barrantee Skeer' Andreays er vishaghey y rate keesh valjagh oc neesht dy ve 144 ping 'sy phunt. 

Ta Barrantee Skeerey Marooney er choardail rish bishaghey yn rate keesh valjagh oc liorish 44 punt, dy ve 239 ping 'sy phunt, vees bishaghey 22% cosoyley rish shen v'ayn mleeaney. T'ad gra dy vel shoh er coontey taillaghyn currit orroo liorish y Reiltys, chammah's costyssyn vees gyrjaghey son geddyn rey rish ortch 'sy teyraad bree veih ortch. T'ad cheet neesht er feme dy chosney argid veih sleih ta fo lhiastynys daue. T'ad gra dy jean ad shual sleih nagh vel er neeck, as dy jig toshiaght er shoh dy leah. 

---oooOooo---

Ta sleih 'syn Ellan ny saa na 40 blein dy eash jeeaghyn dy ve ny sloo booiagh mychione y vea oc na ta ny sheelogheyn ny shinney na shen. Shen cheet veih creear, yn chied er jeh'n sorch shoh neayr's hug y pandemagh Covid lhiettrimmys er y lheid. Agh ass 3,000 coip va currit magh gyn reih gys thieyn trooid yn Ellan, cha row freggyrt ry gheddyn agh veih 14.8% jeusyn hooar coip, myr shoh shen dy ghra dy row beggan ny sloo na 450 freggyrt.

Choud's ren ny freggyrtee gra dy vel ad jeeaghyn er yn Ellan myr boayl sauchey, cha nel slane treisht ec sleih ayns Coonceil ny Shirveishee, lesh skensh jeh 4.1 ass 6, ny ayns yn Coonceil Slattyssagh, lesh skensh jeh 4.4 ass 6. Agh ren olteynyn er-lheh yn Chiare as Feed ny share lesh skensh jeh 5 ass 6.

Bentyn da maynrys, ta barney eddyr ny sheelogheyn, lesh adsyn ny saa na 40 blein dy eash gra nagh vel ad cho booiagh, as t'ad cheet er entreilys gys thieyn as imnea mychione argid. Ooilley cooidjagh ta 45.3% jeh ny freggyrtee gra dy vod ad baghey dy souyr, agh dy vel 14.6% gra dy vel ad feddyn doillee eh ny feer doillee. Ta'n 40.1% er-mayrn gra dy vel ad copal. 

Hooar y creear magh dy vel 14% dy reggyrtee jannoo fegooish chiass, choud's va 6.7% gra nagh row ad geddyn lhongey coagyrit dagh laa, vees cur trimmid da'n eie dy vel costyssyn son bee as bree t'er n'gholl seose cur builley er ayrn mooar dy liooar jeh'n phobble. 

Hooar magh y creear neesht dy vel yn chooid smoo dy leih ta gobbraghey jeant booiagh lesh y startey oc, as dy vel yn chooid smoo dy leih ayns foayr jeh paart dy leih elley cheet stiagh 'syn Ellan, dyn y wooise da'n chynney oc ny da'n phossan ethnagh oc.
 

More from Manx Gaelic